Bối cảnh của chuyến đi  

Trong mười tháng đầu cầm quyền, chính quyền của Tổng thống Trump tập trung vào điểm nóng Ukraine và Trung Đông. Ông Trump chưa coi trọng khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Trong khi tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương có nhiều biến động trước sự liên kết Nga – Trung – Triều ngày càng mạnh mẽ, đe dọa vai trò của Mỹ và đồng minh ở khu vực. Trung Quốc đã không ngừng mở rộng sự hiện diện trên khắp khu vực, đang thiết lập quan hệ với 12 quốc gia và một số vùng lãnh thổ trải dài trên đại dương rộng lớn nằm giữa Philippines và Hawaii. Họ hướng vào Trung Quốc để tìm kiếm sự trợ giúp về kinh tế. Nhiều nhà quan sát cho rằng một bức tranh mới về quyền lực khu vực đang hình thành nghiêng về Trung Quốc, thách thức Mỹ.

Trái với sự phát triển của Trung Quốc, từ khi lên nắm quyền nhiệm kỳ hai chính quyền Trump đã không quan tâm củng cố mối quan hệ với các quốc gia Đông Nam Á. Hàng chục triệu đô la viện trợ nước ngoài của Hoa Kỳ cho khu vực thời ông Biden đã bị đóng băng sau khi Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) bị đóng cửa. Về thương mại, Mỹ vẫn áp đặt mức  thuế quan đồng loạt từ 10 đến 15% đối với các quốc gia Thái Bình Dương như Fiji, Vanuatu và Nauru. Mỹ cũng không quan tâm đến những vấn đề ưu tiên như biến đổi khí hậu vốn được coi là mối đe dọa lớn trong khu vực, đặc biệt đối với các quốc gia đảo san hô thấp như Kiribati, Quần đảo Marshall và Tuvalu.

Tình hình an ninh tại khu vực Đông Bắc Á và Đông Nam Á có nhiều biến động ở bán đảo Triều Tiên, Philippines, Myanmar, Campuchia, Thái Lan, tiềm ẩn nhiều nguy cơ rất đáng lo ngại.

Trung Quốc liên tục tiến hành các hoạt động diễn tập quân sự, phong tỏa các tuyến đường biển trọng điểm, gây sức ép lớn với Đài Loan. Đài Loan gia tăng mạnh mẽ sức mạnh quốc phòng, tiến hành nhiều cuộc tập trận công khai đối đầu với Trung Quốc và yêu cầu Mỹ công khai công nhận quyền độc lập của Đài Loan. Trung Quốc và Philippines cũng liên tục va chạm trên biển, tranh chấp chủ quyền lãnh thổ.

Có thể thấy rằng trong khi Mỹ ưu tiên ở Trung Đông và châu Âu đã tạo khoảng trống ở khu vực châu Á -Thái Bình Dương để Trung Quốc và Nga triển khai chiến lược ở khu vực này.

Tình hình nội bộ nước Mỹ bất lợi cho ông Trump do bất đồng giữa hai đảng Cộng hòa và Dân chủ. Chính sách đối nội của ông Trump vấp phải phản ứng của cử tri ở nhiều bang, uy tín của ông Trump đã sụt giảm xuống mức rất thấp. Cục diện chính trị tại Mỹ đang có nhiều dấu hiệu đổi hướng, trong bối cảnh đó khẩu hiệu “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” có nguy cơ khó thuyết phục người dân Mỹ.

Các nhà quan sát cho rằng: chuyến đi châu Á lần này của ông Trump nhằm củng cố vị thế của nước Mỹ ở khu vực và củng cố vai trò của ông Trump với nội bộ nước Mỹ.

Tổng thống Trump và các đối tác trong khu vực

Cuối cùng Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump cũng xuất hiện ở châu Á vào cuối tháng 10/2025. Đây là chuyến công du châu Á đầu tiên, ở lại châu Á 5 ngày là chuyến công du nước ngoài dài ngày nhất trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump. Ông Trump được tháp tùng bởi các nhân vật quan trọng nhất của Nhà Trắng, có một lịch trình hoạt động dầy đặc ở Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN, APEC. Ông Trump đã gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và nhiều nguyên thủ của các quốc gia châu Á. Đánh giá sau chuyến đi này, ông Trump cho là “tuyệt vời”, ông đã đạt được nhiều thỏa thuận quan trọng với các đối tác châu Á. Các nhà quan sát cho rằng chuyến đi này của ông Trump đánh dấu sự trở lại khu vực châu Á – Thái Bình Dương của Mỹ, là cơ hội để ông Trump khẳng định chính sách “Nước Mỹ trên hết” và khẳng định vai trò của Mỹ ở khu vực này.

Tại Kuala Lumpur, Malaysia, trong khuôn khổ hội nghị Cấp cao ASEAN và Hoa Kỳ, hai bên đã thông qua “Tuyên bố Tầm nhìn chung ASEAN – Hoa Kỳ về một khu vực mạnh mẽ, an toàn và thịnh vượng hơn”. Đây được coi như một định hướng chiến lược cho hợp tác giai đoạn mới giữa hai bên. Phía Mỹ đã khẳng định Tầm nhìn về một khu vực châu Á – Thái Bình Dương tự do, an toàn và thịnh vượng. Mỹ cam kết sẽ hỗ trợ vai trò lãnh đạo của ASEAN trong hòa bình và ổn định khu vực, đặc biệt nhấn mạnh Hiệp ước Hòa bình Kuala Lumpur. Hai bên thông nhất Tầm nhìn Chung ASEAN – Mỹ nhằm xây dựng một ASEAN và Mỹ mạnh mẽ, an toàn, thịnh vượng hơn.

Mỹ tái khẳng định cam kết thương mại công bằng và cân bằng thông qua nâng cấp Cửa sổ Đơn ASEAN (ASEAN Single Window). Mỹ và ASEAN thống nhất trong việc chống lừa đảo trực tuyến qua các sáng kiến nâng cao nhận thức về mối đe dọa mạng và hợp tác công – tư chống lừa đảo. Phía Mỹ nhấn mạnh tính trung tâm của ASEAN và mong đợi quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện trong năm Philippines làm Chủ tịch luân phiên khối ASEAN.

Mỹ đã cam kết giảm rào cản thương mại với các nước Đông Nam Á, ký thỏa thuận với Malaysia, Thái Lan, về đa dạng hóa chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc – nguồn cung cấp chính đất hiếm và khoáng sản thiết yếu cho công nghệ cao.

Ông Trump đã tham gia việc ký kết thỏa thuận ngừng bắn mở rộng giữa Thái Lan và Campuchia liên quan đến xung đột biên giới giữa hai nước. Thỏa thuận này không có tính ràng buộc pháp lý nhưng được liên kết với hợp tác thương mại, nhấn mạnh rằng “thương mại mạnh mẽ sẽ tiếp tục miễn là hòa bình được duy trì”.

Trong chuyến thăm Nhật Bản, tại Tokyo, ông Trump gặp Thủ tướng Sanae Takaichi, tập trung củng cố liên minh Mỹ – Nhật – một trụ cột an ninh ở châu Á – Thái Bình Dương. Ký thỏa thuận khung về khai thác và chế biến đất hiếm cùng các khoáng sản quan trọng khác, nhằm xây dựng chuỗi cung ứng an toàn và giảm rủi ro từ lệnh cấm xuất khẩu của Trung Quốc. Ông Trump công khai cam kết bảo vệ an ninh cho Nhật Bản trong bối cảnh môi trường an ninh phức tạp (bao gồm mối đe dọa từ Triều Tiên và Trung Quốc). Phía Nhật Bản đã cam kết đầu tư 550 tỷ USD vào Mỹ. Thủ tướng Nhật cũng đang xem xét cho Mỹ đặt vũ khí hạt nhân tại nước này.

Đây được coi là bước đi củng cố liên minh truyền thống, sử dụng đòn bẩy kinh tế để thu hút đầu tư lớn và đảm bảo nguồn cung chiến lược. Nó phù hợp với mục tiêu đa dạng hóa để đối phó với Trung Quốc, đồng thời tăng cường vị thế quân sự Mỹ ở khu vực.

Tại Seoul, Hàn Quốc, Ông  Trump gặp Tổng thống Lee Jae Myung, với trọng tâm là các thỏa thuận kinh tế – quân sự: Ký thỏa thuận thương mại mới trị giá 350 tỷ USD, bao gồm 200 tỷ USD đầu tư tiền mặt (20 tỷ USD/năm) từ Hàn Quốc và 150 tỷ USD cho đóng tàu; Phê duyệt cho Hàn Quốc phát triển tàu ngầm hạt nhân (đóng tàu ngầm hạt nhân tại xưởng Mỹ). Đây là quyết định quan trọng nhất vì trước đây Mỹ phản đối. Quyết định này đã giúp Hàn Quốc nâng cao năng lực quân sự. Mỹ giảm thuế quan đối với hàng xuất khẩu của Hàn Quốc vào Mỹ từ 25% xuống 15%, đồng thời Hàn Quốc cam kết tăng chi tiêu quân sự và hợp tác kinh tế để đối phó với “các mối đe dọa đến từ bên ngoài”.

Đây là ví dụ điển hình cho cách Tổng thống Trump sử dụng thuế quan làm “công cụ đàm phán” để thu lợi ích khổng lồ từ Nhật Bản và Hàn Quốc, đồng thời tăng cường liên minh chống Triều Tiên và Trung Quốc. Bước đi này mang tính thực dụng cao, mang về dòng tiền và công nghệ cho Mỹ. Việc hứa hẹn hợp tác quân sự giữa ông Trump với Tổng thống Hàn Quốc và Thủ tướng Nhật đã thúc đẩy xu hướng hạt nhân hóa ở Đông Bắc Á, làm phức tạp hóa an ninh khu vực.

Cuộc gặp gỡ với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Busan, Hàn Quốc là trọng tâm của ông Trump. Cuộc gặp kéo dài được ông Trump mô tả là “tuyệt vời”. Hai bên đã ký kết thỏa thuận khung tạm ngừng leo thang. Trung Quốc cam kết tiếp tục mua đậu nành Mỹ, tạm dừng cấm xuất khẩu đất hiếm trong 1 năm, và tăng mua dầu khí Mỹ. Mỹ giảm thuế quan tổng thể 10% đối với hàng Trung Quốc, giảm thuế hóa chất tiền chất fentanyl từ 20% xuống 10% cho Trung Quốc, đổi lại Trung Quốc cam kết ngăn chặn mạnh mẽ buôn bán fentanyl. Dự kiến ông Trump thăm Bắc Kinh vào tháng 4/2026 và các cuộc gặp tiếp theo, nhằm duy trì đối thoại.

Bước đi này mang tính chiến thuật tạm thời trong chiến tranh thương mại để tránh thiệt hại kinh tế cho cả hai bên, đồng thời giữ kênh đối thoại mở. Cả hai bên vẫn tồn tại nhiều vấn đề. Cuộc gặp này cho thấy, thái độ cứng rắn của Trung Quốc buộc Mỹ phải xuống thang, phản ánh tương quan lực lượng giữa hai bên đã ngang nhau.

Vấn đề đối ngoại của ông Trump

Trước hết đây là một chuỗi các hoạt động đối ngoại được gọi là  “5 ngày dậy sóng các mối quan hệ ở châu Á” mà phía Mỹ đặt ra nhiều kỳ vọng trên tất cả các lĩnh vực. Chuyến đi đã thu được những thành công nhất định trong việc củng cố một bước đồng minh, tập trung vào hợp tác sản xuất vũ khí quốc phòng cũng như giảm phần nào căng thẳng với Trung Quốc. Ông Trump đã tận dụng chuyến đi châu Á để tạo áp lực gián tiếp lên Trung Quốc qua các thỏa thuận với đồng minh.

Đây cũng là chuyến thăm được chờ đợi khá lâu tại khu vực châu Á, Ông Trump đã được các quốc gia dành cho sự đón tiếp hết sức trọng thị, chu đáo và tôn trọng đặc biệt. Các cuộc gặp gỡ, hội đàm diễn ra trong bầu không khí hữu nghị, hiểu biết và không có sự cố ngoại giao nào xảy ra.

Việc tham dự Cấp cao ASEAN và một phần APEC, thăm Nhật Bản là dịp để ông Trump tiếp xúc trực tiếp, ông đã thể hiện quan điểm của Mỹ về châu Á – Thái Bình Dương, giảm căng thẳng giữa Mỹ và các nước trong khu vực qua chính sách thuế quan, thiết lập được thỏa thuận kinh tế với nhiều quốc gia, củng cố quan hệ giữa các đồng minh hướng vào đối phó với Trung Quốc và Nga ở khu vực. Mặt khác, ông Trump đã đề cao vai trò cá nhân của mình đối với nhiều nguyên thủ ASEAN.

Tuy nhiên, những vấn đề ông Trump đề cập với các quốc gia trong chuyến đi lần này chưa thể hiện rõ chiến lược mới của Mỹ ở khu vực, mang hình thức biểu tượng. Cuộc gặp với ông Tập chủ yếu giải quyết mâu thuẫn kinh tế với Trung Quốc, không đề cập tới vấn đề nhạy cảm là Đài Loan hoặc Philippines đang diễn ra rất căng thẳng.

Theo nhiều nhà nghiên cứu, có nhiều chỉ dấu cho thấy Mỹ sẽ tranh thủ lôi kéo một số quốc gia quan trọng trong khu vực như Ấn Độ để củng cố vành đai Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam. Mặt khác sẽ củng cố và điều chỉnh chính sách đối với các quốc vùng đảo Thái Bình Dương. Đây cũng chính là một phần nằm trong chiến thuật tập hợp và lôi kéo lực lượng của chính quyền Trump 2.0.

Mang lại quyền lợi cho nước Mỹ

Chuyến đi châu Á của ông Trump cho thấy ông không nhắc tới địa chính trị, mà chủ yếu là giành lợi thế về kinh tế. Ông đã thành công về điều này. Nguyên thủ các nước trong vùng như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Malaysia đã phải thuận theo biểu thuế Mỹ áp đặt; về thương mại, ông đã ép được Nhật Bản đầu tư 550 tỉ USD vào nước Mỹ. Đối với Trung Quốc, ông đã khai thông bế tắc với ông Tập Cận Bình về đất hiếm, về mua sản phẩm nông nghiệp của Mỹ. Trong đó, Trung Quốc đã đảm bảo mua 25 triệu tấn đậu nành của Mỹ trong 3 năm. Kết quả này không những duy trì được ngành công nghiệp của Mỹ, đồng thời cứu ngành nông nghiệp Mỹ khỏi khủng hoảng thừa, và đảm bảo đời sống cho nông dân Mỹ.

Cuộc gặp giữa Tổng thống Hàn Quốc và Thủ tướng Nhật Bản, hai quốc gia đồng minh của Mỹ, đã tạo được đồng thuận coi Trung Quốc và Triều Tiên là đối thủ đe dọa an ninh. Lãnh đạo hai quốc gia này đã cam kết với Mỹ tăng ngân sách quốc phòng lên 2%, cùng với Mỹ tăng cường công nghiệp quốc phòng, tập trung phát triển tên lửa đạn đạo và mua vũ khí của Mỹ để tăng cường tiềm lực quân sự, chuyển từ chiến lược phòng thủ sang chiến lược chủ động tấn công, cùng với Mỹ tăng cường sức mạnh ở châu Á – Thái Bình Dương. Đây là bước chuyển biến mới và là một thành công lớn của Mỹ tăng cường sức mạnh ở châu Á – Thái Bình Dương mà không làm suy giảm tiềm lực của Mỹ.

Nhận xét và đánh giá

Tóm lại chuyến thăm đầu tiên tại nhiệm kỳ hai của ông Trump ở châu Á đã ghi nhận một số thành công nhất định khi đã gây áp lực với các nước Thái Lan, Malaysia, Campuchia. Với các đồng minh Nhật Bản và Hàn Quốc phải chấp nhận biểu thuế quan Mỹ đưa ra. Ông Trump cũng đã thành công đưa hai nước Nhật Bản, Hàn Quốc vào quỹ đạo quân sự – kinh tế của Mỹ. Ông cũng thành công gặp được ông Tập Cận Bình, đã giảm đối đầu thương mại cho cả hai bên.

Tuy nhiên, rất nhiều câu hỏi đang được đặt ra liên quan đến định hướng chiến lược dài hạn cũng như nội hàm của chính sách của Hoa Kỳ tại châu Á – Thái Bình Dương. Nhiều nhà quan sát cho rằng Tổng thống Mỹ dường như quan tâm đến vấn đề kinh tế hơn là vấn đề địa chính trị, hướng vào lợi ích trước mắt không mang tính chiến lược.

Với bước đi của ông Trump hiện tại, sẽ tiếp tục làm chao đảo nền kinh tế thương mại ở Khu vực châu Á – Thái Bình Dương và gây lo ngại sâu sắc đối với các quốc gia trong khu vực.

Những thỏa thuận đạt được qua ông Trump và ông Tập chỉ làm giảm căng thẳng giữa hai nước về kinh tế thương mại, mang tính nhất thời. Mâu thuẫn cơ bản giữa hai nước vẫn tồn tại và ngày càng gay gắt khi quan hệ Nga – Trung đang phát triển toàn diện, mạnh mẽ, và hai cường quốc này đang là nhân tố quan trọng trong chiến lược phi đô la hóa qua khối BRICS, là mối đe dọa tới an ninh của nước Mỹ, thì việc thỏa thuận đạt được với ông Tập Cận Bình không giúp Mỹ tránh được nguy cơ an ninh đến từ Trung Quốc và Nga.

Những tuyên bố của ông Trump trước và sau chuyến đi “Mọi việc đều rất tuyệt vời” cho thấy ông là người muốn thể hiện quyền lực, đề cao uy tín cá nhân, thích được tôn vinh là người kiến tạo hòa bình. Song lời nói của ông không được dư luận đón nhận. Các nhà quan sát cho rằng, nhiều tuyên bố của ông Trump rất xa vời thực tế và thiếu tin cậy.■