Kết thúc năm 2022, Việt Nam được các tổ chức quốc tế, doanh nghiệp nước ngoài đánh giá là điểm sáng trong nền kinh tế thế giới cũng như trong khu vực châu Á. Trong lúc toàn cầu đang phải đối mặt với khủng hoảng sau Covid-19, Việt Nam được đánh giá là quốc gia phục hồi kinh tế nhanh sau đại dịch. Trong khi nhiều nước tăng trưởng âm hoặc rất thấp thì Việt Nam đạt mức 8% trong đó bao gồm xuất khẩu, dịch vụ và đặc biệt là thương mại điện tử. Trong một báo cáo đổi mới công nghệ của Liên hợp quốc ngày 16/3 đánh giá trong bối cảnh kinh tế thế giới hiện nay làn sóng chuyển đổi sang công nghệ xanh, công nghệ tái tạo khác sẽ là chìa khóa mở ra cơ hội cho các nước đang phát triển và phục hồi kinh tế. Đặc biệt trong báo cáo này Việt Nam được kể tên là 1 trong 3 quốc gia đã có những bước tiến ngoài dự đoán trong việc đón đầu công nghệ tiên phong để tăng trưởng. Tổ chức APAC (Hợp tác công nhận châu Á – Thái Bình Dương) cho rằng thế giới đang ở khởi điểm của cuộc cách mạng xanh và nếu các quốc gia đang phát triển nắm bắt ngay được làn sóng này thì có thể phát triển nền kinh tế mạnh mẽ, cộng với việc ứng phó với biến đổi khí hậu. Nhưng báo cáo cũng nhận định khoảng cách của công nghệ xanh giữa các nước phát triển và đang phát triển là ngày càng lớn. Hiện rất ít các nước đang phát triển có khả năng cần thiết để tận dụng được lợi thế của công nghệ tiên phong dựa trên số hóa và kết nối bao gồm kết nối livestream, thiết bị không người lái, phát triển xanh và công nghệ mặt trời. Việt Nam được nêu tên là một trong ba nước đang phát triển đã tiếp cận công nghệ tiên phong nhanh hơn dự kiến, cùng với Ấn Độ và Philippines.
Tiếp xúc vượt trội của 3 quốc gia này được đo lường bằng sự khác biệt giữa chỉ số xếp hạng thực tế và xếp hạng dự kiến dựa trên thu nhập bình quân đầu người. Đó là kết quả của tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng, kỹ năng, kỹ thuật và môi trường kinh doanh thuận lợi, trong đó Việt Nam đạt 44 bậc tốt hơn với dự kiến. Nhìn vào điều này cho thấy Việt Nam và Philippines có thứ hạng cao về công nghiệp, nó phản ánh đầu tư sản xuất của nước ngoài cao và đặc biệt là điện tử.
Để làm sáng tỏ các đánh giá trên, xin điểm lại một số nhận định của các doanh nghiệp mới đây qua Hội nghị Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam Thường niên của Chính phủ ngày 19/3/2023.
Đại diện công ty Boeing đã nói rằng: Chúng tôi đánh giá cao vai trò nỗ lực và khát khao học hỏi về công nghệ mới và tinh thần cần cù của người Việt Nam. Trong nhiều năm qua một số công cụ lắp ráp của Boeing đã được thực hiện ở Việt Nam, có thể khẳng định 100% Việt Nam mong muốn học hỏi kinh nghiệm mới, công nghệ mới, kiến thức mới mà Boeing có thể mang đến. Một doanh nhân Nhật Bản, ông Takeo Nakajima, Trưởng đại diện JETRO Hà Nội đã đánh giá: “Chúng tôi nghĩ công nghệ cao là một trong những động lực quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đó là công nghệ thông tin, kỹ thuật số, Chính phủ Việt Nam đã đẩy nhanh chuyển đổi số cho thấy Chính phủ đã có bước đi rõ ràng để số hóa bộ máy của mình”. Bà Valeria Vershinina, Chuyên gia từ Trung tâm nghiên cứu Việt Nam và ASEAN thuộc trường Đại học Quan hệ quốc tế Moscow cho rằng: “Tôi nghĩ Việt Nam đã sẵn sàng đổi mới công nghệ, ngày càng có nhiều cơ sở đại học chú trọng vào công tác khoa học và phát triển. Bên cạnh đó nhiều công ty đa quốc gia đang dịch chuyển sang Việt Nam đã tập trung hơn vào việc ứng dụng và chuyển giao công nghệ cao, thành lập quỹ nghiên cứu phát triển thúc đẩy mức độ sẵn sàng của Việt Nam với công nghệ mới.
Một báo cáo của APAC cũng nhấn mạnh, chìa khóa cho các nước phát triển và bứt phá là công cụ chính sách và công bằng thương mại cho tăng trưởng xanh, đây cũng là mục tiêu Việt Nam đã quyết tâm thực hiện.
Trong diễn đàn doanh nghiệp, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khẳng định Việt Nam cam kết tạo mọi điều kiện để hướng tới tăng trưởng xanh.
Các trang tin của Mỹ, Malaysia, Italia… đều đề cập tới cam kết của Chính phủ Việt Nam tiếp tục hoàn thiện thể chế chính sách tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận bình đẳng, và tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Việt Nam sẽ thúc đẩy các dự án theo hình thức đối tác công tư về tăng trưởng xanh. Các tổ chức quốc tế và nhà đầu tư đánh giá cao các cam kết của Chính phủ Việt Nam.
Nhật Bản đánh giá: Hiện nay Việt Nam đã có động thái rất rõ ràng về chuyển đổi năng lượng. Điều này có ý nghĩa rất lớn, nếu đặt ra các tiêu chuẩn khắt khe về lượng điện tiêu thụ thì phát thải tái chế sẽ tạo ra một môi trường cạnh tranh để các doanh nghiệp quan tâm hướng tới tiêu chuẩn này. Vai trò của Chính phủ là rất quan trọng trong việc xây dựng môi trường sản xuất thân thiện với môi trường và thúc đẩy sáng tạo.
Đại biểu Phần Lan: Việt Nam cần đầu tư rất lớn vào cơ sở hạ tầng, đặc biệt là giao thông công cộng và năng lượng tái tạo để cải thiện chất lượng cuộc sống và đáp ứng các mục tiêu tăng trưởng xanh. Để có được khoản đầu tư đó, kể cả người đầu tư nước ngoài và trong nước cũng cần có quy định rõ ràng và có quyết định minh bạch của Chính phủ là rất quan trọng. “Tiềm năng của Việt Nam thu hút đầu tư vào tăng trưởng xanh là rất lớn, Việt Nam là trọng điểm ở châu Á và Đông Nam Á nên có thể hợp tác được với Phần Lan để học hỏi, tận dụng kinh nghiệm của châu Âu, bởi Phần Lan đã có nhiều năm phát triển năng lượng xanh và tuần hoàn”. Phần Lan đưa ra nhận định.
Bà Ann Mawe, Đại sứ Thụy Điển tại Việt Nam cho rằng: “Việt Nam có tiềm năng trở thành quốc gia dẫn đầu tăng trưởng xanh và Việt Nam vẫn đang thu hút rất nhiều FDI, nếu Việt Nam có thể sớm đáp ứng được các điều kiện chuyển đổi xanh, tiếp cận được năng lượng tái tạo và các mô hình hoàn toàn sản xuất năng lượng trong nước thì chắc chắn sẽ có lợi cho sự phát triển kinh tế cho Việt Nam và khả năng thu hút FDI sẽ còn tăng nhanh hơn nữa”.
Về lĩnh vực công nghệ cao, các doanh nghiệp Mỹ đánh giá thu hút đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực có hàm lượng cao, công nghệ cao và tăng trưởng xanh là một chủ trương đã được khẳng định của Chính phủ Việt Nam và thực tế những năm gần đây, dòng vốn FDI chảy vào Việt Nam cũng đang dịch chuyển từ lĩnh vực truyền thống sang lĩnh vực công nghệ cao. Những tháng đầu năm 2023 đã chứng kiến nhiều doanh nghiệp nước ngoài tiếp cận cơ hội đầu tư vào Việt Nam, nổi bật nhất là 50 doanh nghiệp hàng đầu của nước Mỹ đã đến Việt Nam: Boeing, Netflix, Apple… (đây đều là những công ty có tên tuổi, một số đã từng hoạt động tại Việt Nam) theo chương trình của Hội đồng Kinh doanh Mỹ – ASEAN để thảo luận với Việt Nam về các cơ hội đầu tư và hợp tác kinh doanh. Những lý do khiến Việt Nam trở thành đối tác lý tưởng của các doanh nghiệp lớn của Mỹ, thứ nhất là Việt Nam có mối quan hệ ngày càng phát triển với Hoa Kỳ; thứ hai là vai trò hàng đầu của Việt Nam trong các nước ASEAN và thứ ba là nền kinh tế của Việt Nam đang phát triển trong đó ngành hàng không đang mở rộng rất mạnh; thứ tư, vai trò mới nổi của Việt Nam trong lĩnh vực sản xuất công nghệ cao; thứ năm,Việt Nam đã cam kết phát thải carbon ròng bằng 0 vào năm 2050 tại Hội nghị biến đổi khí hậu COP26.
Sự kiện này đã được các hãng thông tấn lớn trên thế giới và nhiều trang tin quốc tế rất quan tâm và đưa tin.
Hãng CNN, Reuters đưa tin: Sự kiện các doanh nghiệp Mỹ đến Việt Nam cho thấy Việt Nam đã nổi lên như một điểm đến hấp dẫn đối với các doanh nghiệp nước ngoài nhờ tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và tầng lớp trung lưu gia tăng, đồng thời là giải pháp thay thế tiềm năng cho thị trường Trung Quốc. Khi các công ty đa dạng hóa thị trường và chuỗi cung ứng của mình, phần lớn các công ty tham gia trong đoàn đã hoạt động tại Việt Nam đều có kế hoạch mở rộng sản xuất.
Tổng Giám đốc công ty Samtec tại Việt Nam đánh giá: “Ngoài việc tăng thêm vốn đầu tư vào các nhà máy tại Việt Nam, chúng tôi cũng nhận thấy khả năng của người lao động Việt Nam và kiến thức, tay nghề kỹ thuật của họ. Vì vậy, chúng tôi sẽ đưa vào một số công nghệ tự động hóa nhẹ để tăng cường năng lực sản xuất tại địa phương”.
Giám đốc Chính sách công Khu vực Nam Á và Đông Nam Á của tập đoàn Meta đánh giá: “Việt Nam có khoảng 60 triệu người sử dụng Internet, thương mại điện tử. Con số đó có thể sẽ còn tăng lên đạt 100 triệu người, phần đông là rất trẻ, là tiềm năng để chúng tôi đầu tư vào Việt Nam trong tương lai”.
Trong tháng 3/2023, phái đoàn khách của một công ty sản xuất công nghệ cao của Hà Lan đã đến Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh để tìm hiểu cơ hội đầu tư. Đây là những tập đoàn lớn của Hà Lan gồm các nhà sản xuất thiết bị công nghệ cao cung ứng cho toàn cầu. Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến hấp dẫn cho hoạt động đầu tư công nghệ cao bằng cách hỗ trợ cho doanh nghiệp Hà Lan trong việc sản xuất công nghệ cao và kinh doanh tại Việt Nam. Họ hướng tới mục tiêu tạo nên chuỗi cung ứng quốc tế linh hoạt hơn, điều này mang đến những cơ hội tuyệt vời cho Việt Nam phát triển thành một trung tâm công nghiệp của tương lai.
Phó Chủ tịch Hiệp hội châu Âu tại Việt Nam nói rằng: “Ngày càng có nhiều công ty châu Âu coi Việt Nam không chỉ là quốc gia phù hợp để tiến hành các hoạt động nghiên cứu và phát triển mà còn để đầu tư công nghệ cao, lý do chính là Việt Nam có dân số trẻ và đam mê công nghệ đem đến một lực lượng lao động có năng lực trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, cơ khí, kỹ thuật phần cứng, do đó Việt Nam có khả năng chỉ cần đào tạo lực lượng lao động đó chuyên sâu hơn, mất nhiều thời gian hơn, điều này các quốc gia khác cũng đã phải trải qua.
Truyền thông quốc tế nhận định thị trường trong nước vẫn tiếp tục là động lực thúc đẩy tăng trưởng của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng tại các nền kinh tế lớn vốn là thị trường xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam đang bị sụt giảm do lạm phát tăng cao trên toàn cầu. Đầu tư trực tiếp nước ngoài cao, tiêu dùng nội địa tăng và thúc đẩy xuất khẩu được đánh giá là 3 nhân tố khiến cho Việt Nam duy trì tăng trưởng cao trong giai đoạn sau đại dịch. Một số công ty quan tâm tới Việt Nam như một trung tâm sản xuất cung cấp dịch vụ cho người tiêu dùng đang tăng lên về số lượng cũng như cho thấy khả năng chi tiêu.
Theo Tổng cục Thống kê của Việt Nam, dự kiến trung tuần tháng 4/2023, Việt Nam sẽ đón công dân thứ 100 triệu. Việt Nam trở thành quốc gia có thị trường nội địa rộng lớn. Các trang tin quốc tế dự báo, thị trường tiêu thụ nội địa của Việt Nam sẽ tăng trưởng từ 8 – 9% trong 5 năm.
Chính phủ và Bộ Công thương Việt Nam đang xem xét để thúc đẩy hơn nữa thị trường tiêu thụ nội địa như cải thiện kết nối và hợp tác giữa các trung tâm sản xuất lớn của Việt Nam, đầu tư phát triển các nền tảng thương mại, đặc biệt là các kênh bán hàng kỹ thuật số.
Tân Hoa xã của Trung Quốc trích dẫn báo cáo năm 2021, trong báo cáo có ghi: “Trong thập kỷ tới có 36 triệu người nữa có thể tham gia vào tầng lớp người tiêu dùng của Việt Nam. Người tiêu dùng ít nhất là từ 11 đô la mỗi ngày. Người tiêu dùng ở Việt Nam sẽ còn tăng nhanh từ 10% dân số năm 2000 lên tới 75% vào năm 2050”.
Dân số Việt Nam gần 100 triệu người, tầng lớp trung lưu gia tăng, người Việt Nam có hành vi tiêu dùng mới. Đời sống tăng lên kéo theo nhu cầu ngày càng cao, đây là động lực cho nền kinh tế. Dân số Việt Nam trẻ và đang gia tăng tầng lớp trung lưu ngày càng chiếm ưu thế, như vậy có thêm nhiều nguồn tiền, sức mua nhiều sản phẩm khác nhau nhiều hơn do đó chúng ta có thể tự tin nói rằng Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển đồng thời nhờ có chính phủ nỗ lực thúc đẩy nhu cầu trong nước với những chương trình phục hồi kinh tế đã được xác định và công bố với tiềm năng đến từng quy mô dân số lớn, với mức tăng trưởng cao thị trường Việt Nam đang chứng kiến sự đổ bộ và mở rộng kinh doanh của nhiều hãng bán lẻ trên thị trường thế giới. Các trang tin của Nhật Bản gần đây đã đưa tin các nhà bán lẻ của Nhật Bản đang liên tục mở thêm các cửa hàng tại Việt Nam. Cụ thể giữa tháng Ba, hãng Muji vừa khai trương một cửa hàng lớn ở thành phố Thủ Đức, đồng thời cho biết sẽ mở thêm một cửa hàng tại Hà Nội vào quý hai năm nay. Trong khi đó hãng Uniqlo đã công bố sẽ khai trương cửa hàng mới vào mùa xuân hoặc mùa hè năm nay tại Bình Dương. Thương hiệu thời trang này đã có 15 cửa hàng tại Việt Nam. Doanh nghiệp bán lẻ AEON đã mở một trung tâm mua sắm tại thành phố Huế, dự kiến nơi đây sẽ trở thành một trung tâm mua sắm lớn nhất của trung tâm Việt Nam.
Theo khảo sát gần đây của tổ chức xúc tiến thương mại tại Nhật Bản thì 100% các nhà bán lẻ tại Nhật Bản đang hoạt động tại Việt Nam kỳ vọng lợi nhuận sẽ tăng vào năm 2023; ngoài ra qua khảo sát 80% doanh nghiệp Nhật Bản cho biết họ sẽ mở rộng kinh doanh trong 1-2 năm tới tại Việt Nam.
Một trong những lý do mở rộng dịch vụ thương mại đó là nhu cầu thị trường nội địa của Việt Nam rất lớn. Đặc biệt là tầng lớp trung lưu ít bị ảnh hưởng suy thoái kinh tế, qua đại dịch thu nhập của người Việt Nam tăng lên, sức mua của thị trường nội địa cũng gia tăng. Đó là động lực giúp kinh tế Việt Nam tăng trưởng và ổn định.
Năm 2022 tăng trưởng kinh tế Việt Nam là 8%, đặc biệt là ngành dịch vụ phục hồi nhanh chóng, tăng 10% so với năm trước. Đó là một sự đóng góp rất lớn của thị trường nội địa.
Mặc dù đang đối mặt với các thách thức không nhỏ do bối cảnh kinh tế toàn cầu tiếp tục gặp nhiều khó khăn, nhưng kinh tế Việt Nam vẫn được đánh giá tích cực nhờ các yếu tố nội tại như sức mạnh thị trường trong nước và sự hấp dẫn đầu tư nước ngoài cộng với sự quyết tâm của chính phủ Việt Nam. Triển vọng của kinh tế Việt Nam trong các quý tiếp theo ra sao và Việt Nam cần phải làm gì để phát huy được các yếu tố này nhằm duy trì đà tăng trưởng, các chuyên gia và các nhà đầu tư ở Việt Nam đã đưa ra nhiều ý kiến: tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong năm 2023 khoảng từ 5 – 6,5%, tăng trưởng sẽ chậm lại nhưng không đến mức quá lo lắng. Tăng trưởng kinh tế của Mỹ, EU hay Trung Quốc sụt giảm, đây là những thị trường gây ảnh hưởng lớn tới Việt Nam. Tuy nhiên một số lĩnh vực đóng góp cho nền kinh tế là số hoá, thương mại điện tử, dịch vụ, nông sản, du lịch nội địa, giáo dục và chăm sóc sức khỏe của Việt Nam vẫn phát triển tốt.
Triển vọng chung cho nền kinh tế Việt Nam là tốt và có thể duy trì tốc độ tăng trưởng khoảng mức 6% trong một thời gian tới. Tuy nhiên để nền kinh tế Việt Nam được ổn định, Việt Nam cần phải tránh quá phụ thuộc vào xuất khẩu, mà cần tập trung vào việc phát triển công nghệ của mình, bên cạnh đó độ mở kinh tế cao thì Việt Nam cần tiếp tục đơn giản hoá thủ tục hành chính để khích lệ các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài mở rộng sản xuất và dịch vụ nội tại. FDI có lợi nhất khi nó đem lại công nghệ mới và nâng cao trình độ tay nghề của người lao động. Việt Nam cần khuyến khích các doanh nghiệp FDI xây dựng trung tâm nghiên cứu phát triển, đồng thời đầu tư vào các trường đại học và năng lực công nghệ của mình để các doanh nghiệp nước ngoài cũng như doanh nghiệp trong nước có thể phát triển song song và tiến lên cao hơn trong chuỗi giá trị. Việt Nam đã rất thành công trong việc thu hút đầu tư nước ngoài. Nhiều công ty đã có mặt tại đây, đặc biệt ở lĩnh vực năng lượng tái tạo, điều họ đang hy vọng bây giờ là phải triển khai sớm vì đây là cơ hội rất tốt để tăng đầu tư nước ngoài.
Nguồn nhân lực cũng xem là điểm đáng nói, phải liên tục chú trọng vào việc giáo dục đào tạo vì vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam ngày càng nhiều thì nhu cầu của các doanh nghiệp với lao động có tay nghề cao càng tăng.
Tóm lại, có thể thấy dù còn có nhiều khó khăn, các nhà đầu tư, các tổ chức quốc tế vẫn tin tưởng và có cách nhìn tích cực, triển vọng ở Việt Nam trong năm nay và nhiều năm tiếp theo. Chính phủ đã nắm bắt được xu hướng này nên đã đẩy mạnh cải cách các chính sách và cải thiện môi trường kinh doanh, nhằm duy trì sức hút đối với nguồn vốn nước ngoài, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao, tăng trưởng xanh, kết hợp với việc phát huy sức mạnh nội tại của thị trường trong nước sẽ giúp Việt Nam giữ được đà tăng trưởng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu tiếp tục đối diện những biến cố khó lường. Tuy nhiên doanh nghiệp nước ngoài và các chuyên gia tư vấn của Việt Nam tiếp tục đề xuất với Chính phủ:
Thứ nhất, nên miễn visa cho người dân ở những nước có thu nhập trung bình cao hơn Việt Nam hoặc người dân có thẻ cư trú tạm thời ở những nước này và có thể kéo dài thời hạn đến 3 tháng và gia hạn nhiều lần.
Thứ hai, Chính phủ cần có chính sách rõ ràng, minh bạch, dễ dàng trong cấp thẻ cư trú cho các chuyên gia đến Việt Nam làm việc cho các công ty nước ngoài hoặc mở các công ty khởi nghiệp riêng của mình.
Thứ ba, nên đơn giản hệ thống thuế, thậm chí có thể tiến tới một hệ thống thuế phẳng (Flat Tax) để tránh tham nhũng, để kích thích kinh tế và cũng hấp dẫn các công ty đến Việt Nam đầu tư. Không đánh thuế với các khoản thu nhập có nguồn gốc bên ngoài Việt Nam, chỉ đánh thuế các khoản thu nhập phát sinh từ trong nước.
Thứ tư, nên chọn các tiêu chuẩn công nghiệp của một nước (chẳng hạn như của Mỹ, Hà Lan, Nauy, hoặc Đức…), nó sẽ khiến cho các công ty nước ngoài có nhiều lựa chọn hơn khi chọn đối tác và sẽ khiến hàng hóa Việt Nam có được uy tín trên thế giới. Điều này cũng sẽ giúp cho các công ty nước ngoài dễ dàng hơn trong hoạt động ở Việt Nam, nó cũng dễ dàng hơn cho giới chức trong việc giám sát chất lượng công trình xây dựng công khi phải mời giám sát từ nước ngoài, điều đó sẽ giảm được lãng phí và tránh tham nhũng.
Tóm lại, Việt Nam muốn thu hút được đầu tư nước ngoài và tiếp cận công nghệ cao thì phải tập trung thực hiện được 3 đột phá mang tính chất chiến lược: hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng Xã hội Chủ nghĩa, đẩy mạnh cải cách hành chính, phát triển nguồn nhân lực, Xây dựng kết cấu hạ tầng, nhất là hạ tầng giao thông, hạ tầng số.
Việt Nam phải vượt qua được mọi thách thức, đón được thời cơ và cơ hội để đẩy nhanh phát triển của đất nước theo hướng tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.■
