Trong giai đoạn hiện nay, dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, Đảng và Nhà nước đang triển khai một cuộc cải tổ sâu rộng nhằm tinh giản bộ máy hành chính từ Trung ương đến địa phương. Việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy đang diễn ra một cách khẩn trương, quyết liệt, với sự thống nhất cao trong toàn Đảng và được sự đồng tình ủng hộ của nhân dân. Những kết quả bước đầu cho thấy các chủ trương, quyết sách của Trung ương và Bộ Chính trị về vấn đề này là “rất đúng, rất trúng, hợp ý Đảng, lòng dân”.
Quyết tâm tinh giản thể hiện qua quy mô sắp xếp chưa từng có tiền lệ. Tại Hội nghị Trung ương 11 (tháng 4/2025), Ban Chấp hành Trung ương đã thống nhất cao với Đề án tổ chức lại các đơn vị hành chính trên cả nước. Theo đó, số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sẽ giảm xuống còn 34 (gồm 28 tỉnh và 6 thành phố). Đồng thời, sẽ kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện và sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã, dự kiến giảm khoảng 60–70% số lượng xã, phường hiện nay.
Việc tổ chức lại theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (chỉ còn cấp tỉnh và cấp cơ sở) mở ra kỳ vọng về một bộ máy gọn nhẹ, gần dân hơn, đáp ứng yêu cầu phát triển lâu dài trong nhiều thập niên tới.
Trọng tâm của chính sách tinh giản bộ máy hành chính lần này là giảm gánh nặng chi phí vận hành bộ máy nhà nước, từ đó giải phóng và tái phân bổ nguồn lực để phục vụ nhân dân một cách thiết thực, hiệu quả hơn. Việc cắt giảm hàng chục nghìn biên chế, thu gọn các đầu mối quản lý giúp ngân sách nhà nước tiết kiệm được một khoản đáng kể thay vì bị giàn trải cho một bộ máy cồng kềnh. Thực tế cho thấy quá trình sắp xếp tinh gọn bộ máy đã góp phần “tiết kiệm ngân sách” và tạo thêm dư địa để phát triển kinh tế – xã hội.
Cụ thể, Chính phủ đặt mục tiêu giảm tối thiểu 20% số công chức, viên chức hưởng lương ngân sách trong giai đoạn này. Sau khi sắp xếp, dự kiến giảm hơn 18.440 biên chế cấp tỉnh và trên 110.780 biên chế cấp xã trên toàn quốc. Đồng thời, khoảng 120.500 người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã cũng chấm dứt nhiệm vụ. Việc giảm hàng trăm nghìn nhân sự giúp tiết kiệm đáng kể quỹ lương và phúc lợi. Bộ Nội vụ ước tính riêng việc tinh giản biên chế có thể tiết kiệm khoảng 113.000 tỷ đồng ngân sách trong 5 năm (sau khi trừ chi phí thực hiện chính sách tinh giản).
Thực sự, việc cắt giảm đầu mối hành chính mang lại hiệu quả kinh tế rất lớn. Hiện nay, bộ máy hành chính tiêu tốn khoảng 65% chi thường xuyên của ngân sách nhà nước, tương đương hơn 700.000 tỷ đồng mỗi năm. Mỗi huyện trung bình cần khoảng 50 tỷ đồng/năm và mỗi xã khoảng 5 tỷ đồng/năm để duy trì hoạt động. Do đó, khi bỏ cấp huyện và giảm mạnh số lượng xã, ngân sách sẽ tiết kiệm trực tiếp hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm chỉ tính riêng chi vận hành bộ máy địa phương. Các chuyên gia kinh tế ước tính việc sáp nhập tỉnh, huyện, xã và tinh gọn tổ chức có thể giúp tiết kiệm khoảng 262.500 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 3,8% GDP cả nước. Đây là một nguồn lực khổng lồ để giảm gánh nặng chi tiêu công, góp phần ổn định tài chính quốc gia và tái đầu tư cho phát triển kinh tế – xã hội.
Nguồn lực tiết kiệm này nhanh chóng được Nhà nước tái đầu tư vào các chương trình an sinh xã hội, phúc lợi công cộng nhằm nâng cao đời sống nhân dân. Thực hiện phương châm “cắt giảm để phục vụ tốt hơn”, nhiều chủ trương, chính sách hướng trực tiếp tới người dân đã được ban hành hoặc đẩy nhanh trong thời gian ngắn vừa qua nhờ nguồn lực dồi dào hơn từ tinh giản bộ máy.
Tiêu biểu là chính sách miễn học phí cho học sinh phổ thông. Bộ Chính trị đã quyết định thực hiện miễn toàn bộ học phí cho học sinh từ bậc mầm non đến hết trung học phổ thông công lập trên phạm vi cả nước, bắt đầu từ năm học mới 2025–2026. Quyết định này được đưa ra sau khi Bộ Chính trị nghe báo cáo của Chính phủ về khả năng cân đối tài chính trong và sau quá trình tinh gọn bộ máy. Cụ thể, Chính phủ dự kiến sử dụng khoảng 24.000 tỷ đồng ngân sách để hỗ trợ học phí. Nhờ đó, hơn 17 triệu học sinh được hưởng lợi trực tiếp. Tỷ lệ ngân sách nhà nước chi cho giáo dục dự kiến tăng từ 14,2% hiện nay lên 18–20% trong các năm tới, tiệm cận mức của các nước phát triển. Điều đó cho thấy việc tinh giản bộ máy đã trực tiếp tạo điều kiện để Nhà nước giảm gánh nặng chi phí giáo dục cho người dân, một bước đi mang ý nghĩa an sinh xã hội sâu sắc, giúp mọi trẻ em đều có cơ hội đến trường.
Thứ nữa là nỗ lực hướng tới khám chữa bệnh cơ bản miễn phí. Song song với giáo dục, lãnh đạo Đảng cũng định hướng một mục tiêu dài hạn đầy nhân văn là miễn phí dịch vụ khám, chữa bệnh cơ bản cho toàn dân. Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo ngành y tế nghiên cứu lộ trình tiến tới miễn phí cho người dân trong chăm sóc sức khỏe ban đầu. Toàn ngành y tế xác định đây không chỉ là định hướng lâu dài mà là mục tiêu cần quyết tâm thực hiện, bởi chính sách này chạm đến trái tim của hàng triệu người dân. Việc miễn hoặc giảm chi phí khám chữa bệnh sẽ giúp người dân, đặc biệt những người nghèo, người ở vùng sâu vùng xa, được tiếp cận dịch vụ y tế kịp thời mà không lo gánh nặng tài chính, đúng như tinh thần “đặt sức khỏe và tính mạng người dân lên trên hết”. Cho dù chưa miễn giảm ngay, ngân sách tiết kiệm lúc này cung ưu tiên nâng cấp hệ thống y tế công lập và mở rộng bảo trợ y tế. Dự kiến chi tiêu công cho y tế sẽ tăng từ 3,7% GDP hiện nay lên 5,5–6% GDP, giúp mở rộng diện bao phủ bảo hiểm y tế từ 91% dân số lên 98–99% . Nguồn lực bổ sung cũng sẽ giảm gánh nặng chi trả trực tiếp từ túi người dân, nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ y tế cho các hộ gia đình thu nhập thấp.
Thứ ba là chính sách chuyển đổi trụ sở dôi dư thành cơ sở phục vụ cộng đồng, cùng với tinh giản cơ cấu tổ chức là sắp xếp lại cơ sở vật chất công. Nhiều trụ sở cơ quan cấp huyện, xã sau khi sáp nhập không còn nhu cầu sử dụng sẽ được chuyển đổi công năng để tránh lãng phí. Thay vì bỏ không hoặc sử dụng không hiệu quả, các trụ sở dôi dư có diện tích lớn đang được đề xuất dùng làm trường học (như trường mầm non, nhà trẻ) hoặc các thiết chế văn hóa, thể thao, công viên phục vụ cộng đồng. Thực tế, nếu những trụ sở này được cải tạo thành công trình văn hóa, giáo dục hay sân chơi thể thao thì sẽ rất tốt, chắc chắn được sự đồng tình cao của người dân. Việc tận dụng tài sản công sau tinh giản để phục vụ lợi ích chung vừa giải quyết bài toán thiếu cơ sở hạ tầng cho giáo dục, văn hóa ở địa phương, vừa tránh lãng phí nguồn lực đất đai của Nhà nước.
Thứ tư, tiết kiệm từ tinh giản bộ máy cũng giúp đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội, xóa bỏ nhà tạm. Tính đến đầu tháng 5 năm nay, cả nước đã hỗ trợ xóa hơn 200 nghìn căn nhà tạm, nhà dột nát; phấn đấu cơ bản xóa nhà tạm, nhà dột nát trên phạm vi cả nước trước ngày 31/10/2025. Tiết kiệm ngân sách cho phép Chính phủ tập trung hơn vào các chương trình hỗ trợ nhà ở cho người thu nhập thấp. Chương trình xây dựng nhà ở xã hội và xóa nhà tạm, nhà dột nát trên cả nước đang được triển khai quyết liệt. Nhờ nguồn lực bổ sung, chương trình này đã được triển khai mạnh mẽ, cải thiện đáng kể điều kiện sống cho người dân. Nhiều hộ gia đình nghèo ở nông thôn và miền núi đã được hỗ trợ xây dựng nhà kiên cố thay cho những căn nhà tạm bợ, xuống cấp. Mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau” đang dần hiện thực hóa thông qua việc bảo đảm người dân có nơi ở an toàn, ổn định – một nền tảng quan trọng để yên tâm lao động sản xuất và vươn lên thoát nghèo.
Ngoài ra, nguồn lực tiết kiệm còn được dùng để tăng lương cơ sở và trợ cấp cho cán bộ, công chức còn lại, tạo động lực nâng cao hiệu suất làm việc. Đồng thời, ngân sách dành cho các chương trình mục tiêu giảm nghèo, bảo trợ xã hội cũng có điều kiện tăng thêm, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau trong quá trình tinh giản. Trong ngắn hạn, việc phân bổ nguồn tăng thu và tiết kiệm chi năm 2024 đã ưu tiên các nhiệm vụ cấp bách về an sinh xã hội, phòng chống thiên tai, dịch bệnh .
Nhìn chung, tinh giản bộ máy hành chính đã và đang mang lại khoản tiết kiệm ngân sách khổng lồ, giúp Chính phủ cân đối lại chi tiêu và tập trung nguồn lực cho phát triển con người. Từ tiền lương tiết kiệm được nhờ giảm biên chế đến kinh phí vận hành cắt giảm nhờ sáp nhập đơn vị hành chính, tất cả đều được tái đầu tư vào các lĩnh vực phúc lợi thiết yếu như giáo dục, y tế, nhà ở, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Đây là bước đi chiến lược nhằm đảm bảo an sinh xã hội bền vững song song với cải cách hành chính, thể hiện rõ tinh thần “tinh gọn để phát triển” của giai đoạn lãnh đạo mới.
Có thể khẳng định, chỉ trong một thời gian ngắn vài tháng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã cho thấy phong cách lãnh đạo hết sức thực tiễn và quyết liệt. Ông dám nhìn thẳng vào sự thật, nói đi đôi với làm, chú trọng hiệu quả thực chất thay vì chạy theo hình thức. Những quyết sách và hành động kịp thời trong tinh giản bộ máy hành chính đã mang lại những kết quả thiết thực bước đầu, trực tiếp nâng cao phúc lợi của nhân dân. Qua đó, Tổng Bí thư Tô Lâm ngày càng nhận được sự ghi nhận, tin tưởng và nể trọng của nhân dân cả nước, tạo nên niềm tin vững chắc vào con đường đổi mới mà Đảng đang lãnh đạo vì mục tiêu cuối cùng là phục vụ nhân dân.■
