Dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam từ lâu đã được xem là công trình hạ tầng chiến lược, mở ra cơ hội phát triển kinh tế – xã hội vượt bậc cho Việt Nam. Tuy nhiên, với tổng mức đầu tư khổng lồ và yêu cầu kỹ thuật phức tạp, dự án này đã nhiều lần bị trì hoãn vì những lo ngại về khả năng huy động vốn và năng lực triển khai. Trong bối cảnh đó, đề xuất mới đây của Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đường sắt cao tốc VinSpeed – một thành viên thuộc hệ sinh thái Vingroup – nhằm đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam đã tạo nên luồng sinh khí mới. VinSpeed mạnh dạn đăng ký tham gia dự án với cam kết tự thu xếp 20% tổng vốn (khoảng 312.000 tỷ đồng) và đề xuất vay 80% còn lại từ Nhà nước với lãi suất 0% trong 35 năm. Doanh nghiệp đặt mục tiêu khởi công dự án ngay trước tháng 12 năm nay và hoàn thành, đưa vào khai thác toàn tuyến trước cuối năm 2030, một tiến độ đầy tham vọng so với các kế hoạch trước đây. Sự nhập cuộc của VinSpeed, doanh nghiệp tư nhân đầu tiên “xung phong” gánh vác siêu dự án hạ tầng trị giá hơn 1,5 triệu tỷ đồng, là tín hiệu cho thấy khu vực tư nhân Việt Nam sẵn sàng đảm nhận những trọng trách lớn lao cùng đất nước.
Tuy đề xuất táo bạo này nhận được sự ủng hộ bước đầu từ nhiều bộ, ngành và dư luận tích cực, vẫn còn không ít ý kiến băn khoăn về tính khả thi và những điều kiện ưu đãi mà VinSpeed kiến nghị. Song, nhìn một cách tổng thể, việc trao cơ hội cho một doanh nghiệp tư nhân hàng đầu như VinSpeed/Vingroup thực hiện dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam là hướng đi đúng đắn. Những phân tích dưới đây sẽ chỉ ra các lợi thế vượt trội của Vingroup và VinSpeed trong việc đảm nhận dự án này, từ đó khẳng định vì sao Nhà nước nên mạnh dạn ủng hộ và tin tưởng vào lựa chọn này.
Thứ nhất, Vingroup – công ty mẹ của VinSpeed – sở hữu tiềm lực tài chính và quy mô vượt trội, bảo đảm cho khả năng triển khai một dự án “khổng lồ” như đường sắt cao tốc Bắc – Nam. Là tập đoàn kinh tế tư nhân lớn nhất Việt Nam suốt nhiều năm liền, Vingroup có tổng tài sản và vốn hóa thị trường thuộc nhóm cao nhất cả nước. Quy mô đồ sộ của Vingroup đồng nghĩa với khả năng huy động nguồn vốn khổng lồ từ nhiều kênh khác nhau: vốn chủ sở hữu tích lũy, phát hành cổ phiếu, trái phiếu quốc tế, tín dụng ngân hàng…
Thực tế, VinSpeed với vốn điều lệ ban đầu 6.000 tỷ đồng đã được hậu thuẫn mạnh mẽ bởi chính Chủ tịch Phạm Nhật Vượng và Vingroup khi bản thân Chủ tịch Phạm Nhật Vượng nắm giữ 51% vốn VinSpeed (3.060 tỷ) và Vingroup góp 10%. Điều này thể hiện sự cam kết cao độ của tập đoàn và nhà sáng lập đối với dự án. Nhờ tiềm lực tài chính vững mạnh, VinSpeed có thể chủ động trong việc bố trí vốn, máy móc, thiết bị và nhân lực chất lượng cao, tránh phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Sức mạnh tài chính ấy chính là nền tảng tiên quyết để dự án có thể “cất cánh” thuận lợi.
Thứ hai, Vingroup và các công ty thành viên như VinSpeed có bề dày kinh nghiệm triển khai thành công nhiều dự án lớn với tốc độ nhanh và chất lượng cao – một tiền đề quan trọng để tin tưởng vào khả năng hiện thực hóa dự án cao tốc Bắc – Nam. Trong vòng hơn một thập niên qua, Vingroup đã liên tục ghi dấu ấn qua hàng loạt công trình tầm cỡ ở đủ các lĩnh vực. Về bất động sản, Vingroup (dưới thương hiệu Vinhomes) đã phát triển những khu đô thị hiện đại hàng đầu Việt Nam, từ Times City, Royal City tại Hà Nội đến Vinhomes Central Park (với tòa tháp Landmark 81 cao nhất nước) tại TP.HCM, tất cả đều được hoàn thiện trong thời gian ngắn kỷ lục. Đặc biệt, tập đoàn đã xây dựng Trường Đại học VinUni – một trường đại học tiêu chuẩn quốc tế – chỉ trong 14 tháng thi công thần tốc. Trong công nghiệp chế tạo, Vingroup thành lập hãng ô tô VinFast và chỉ sau 21 tháng kể từ khi khởi công nhà máy vào năm 2017, chiếc xe hơi thương hiệu Việt đầu tiên đã lăn bánh khỏi dây chuyền. Đây là tốc độ phát triển hiếm có trong ngành công nghiệp ô tô thế giới, thể hiện năng lực quản trị dự án xuất sắc của doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, Vingroup còn vận hành thành công chuỗi bệnh viện Vinmec theo tiêu chuẩn quốc tế (bệnh viện Vinmec Times City là bệnh viện đầu tiên ở Việt Nam đạt chứng chỉ chất lượng JCI danh giá) và hệ thống trung tâm thương mại, khách sạn Vincom, Vinpearl trên khắp cả nước. Những thành tựu đó cho thấy Vingroup luôn hoàn thành các dự án phức tạp với chất lượng cao trong thời gian tối ưu nhất. Kinh nghiệm “thần tốc” này là cơ sở để tin rằng khi nhận dự án đường sắt cao tốc, VinSpeed (với sự hậu thuẫn của Vingroup) sẽ tổ chức thi công hiệu quả, đảm bảo tiến độ đề ra (hoàn thành trước 2031) thay vì kéo dài trì trệ như nhiều dự án hạ tầng công cộng trước đây.
Thứ ba, việc để một doanh nghiệp tư nhân đầu tư dự án sẽ tiết kiệm đáng kể chi phí cho ngân sách nhà nước cũng như giảm áp lực lên nợ công. Với tổng vốn đầu tư dự kiến hơn 1,5 triệu tỷ đồng (khoảng 61 tỷ USD), dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam nếu do Nhà nước trực tiếp rót vốn sẽ là một gánh nặng tài chính khổng lồ, có thể làm gia tăng thâm hụt ngân sách và nợ công. Trong điều kiện nguồn lực ngân sách có hạn và còn phải ưu tiên cho nhiều lĩnh vực cấp bách (y tế, giáo dục, an sinh xã hội, quốc phòng…), việc huy động vốn đầu tư từ khu vực tư nhân cho dự án này là giải pháp hợp lý và cần thiết.
Theo đề xuất của VinSpeed, doanh nghiệp sẽ tự thu xếp 20% vốn và chỉ vay Nhà nước 80% với lãi suất 0%, và quan trọng là khoản vay này sẽ được VinSpeed hoàn trả dần trong vòng 35 năm. Như vậy, ngân sách nhà nước không phải cấp phát không hoàn lại mà về lâu dài sẽ được thu hồi vốn. Chính VinSpeed cũng khẳng định phương án tài chính này giúp “giảm gánh nặng cho ngân sách” trong bối cảnh các dự án đường sắt cao tốc trên thế giới thường khó hoàn vốn hoặc lỗ kéo dài.
Thay vì Nhà nước phải “gánh” 100% chi phí đầu tư ban đầu và rủi ro thua lỗ, mô hình hợp tác với doanh nghiệp tư nhân sẽ chia sẻ đáng kể gánh nặng tài chính đó. Ngân sách tiết kiệm được có thể dành cho những dự án dân sinh khác, đồng thời Nhà nước vẫn hưởng lợi từ công trình hạ tầng chiến lược sau khi hoàn thành.
Thứ tư, khu vực tư nhân có động lực lợi nhuận rõ ràng nên sẽ hành động quyết liệt hơn, kiểm soát chi phí, thời gian và chất lượng hiệu quả hơn so với mô hình đầu tư công thuần túy. Đối với doanh nghiệp như VinSpeed, dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam tuy được xác định là một “dự án cống hiến, không đặt nặng lợi nhuận”, nhưng chắc chắn ban lãnh đạo doanh nghiệp vẫn có áp lực rất lớn phải triển khai thành công, bảo đảm hiệu quả kinh doanh về lâu dài. Khác với tâm lý “trông chờ ngân sách” ở một số dự án công, doanh nghiệp tư nhân khi bỏ vốn sẽ không thể chấp nhận lãng phí hay trì hoãn, bởi mỗi ngày chậm tiến độ đều đồng nghĩa với chi phí đội lên và cơ hội thu hồi vốn bị lùi xa. Chính động lực đạt được thành quả và lợi nhuận sẽ khiến nhà đầu tư tư nhân hành động quyết liệt, thường xuyên giám sát để đảm bảo dự án bám sát kế hoạch đề ra. Mô hình quản trị tinh gọn và linh hoạt của doanh nghiệp cũng giúp hạn chế tình trạng quan liêu, giảm thủ tục rườm rà, từ đó rút ngắn thời gian triển khai.
Minh chứng là nhiều dự án do tư nhân thực hiện tại Việt Nam có tiến độ vượt trội: ví dụ sân bay quốc tế Vân Đồn (Quảng Ninh) do doanh nghiệp tư nhân đầu tư đã hoàn thành chỉ trong 2 năm, hay tuyến cao tốc Trung Lương – Mỹ Thuận sau khi chuyển cho doanh nghiệp làm đã thông xe trong thời gian ngắn, khắc phục tình trạng đình trệ trước đó. Ngược lại, không ít dự án do vốn nhà nước quản lý rơi vào cảnh kéo dài và tăng vốn nhiều lần, như tuyến metro Cát Linh – Hà Đông chậm gần chục năm hay đường sắt đô thị Bến Thành – Suối Tiên đội vốn hàng tỷ USD. Bài học thành bại từ thực tiễn cho thấy một đơn vị tư nhân có động lực rõ ràng như VinSpeed sẽ biết cách tối ưu hóa chi phí, kiểm soát tiến độ và bảo đảm chất lượng công trình tốt hơn, bởi sự sống còn của chính doanh nghiệp gắn liền với hiệu quả của dự án.
Trong bối cảnh hiện nay còn nhiều ý kiến trái chiều về dự án đường sắt cao tốc, việc mạnh dạn trao cơ hội cho một doanh nghiệp đã chứng minh được năng lực như VinSpeed là lựa chọn hợp lý và đáng kỳ vọng. Sự hoài nghi của một bộ phận dư luận là dễ hiểu, bởi dự án này có quy mô chưa từng có và chứa đựng nhiều thách thức về kỹ thuật, tài chính. Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận rằng nếu không dám thử nghiệm cách làm mới, chúng ta có thể sẽ vẫn mãi loay hoay mà dự án quan trọng này không biết đến bao giờ mới thực hiện được. VinSpeed – với hậu thuẫn từ Vingroup – chính là doanh nghiệp tư nhân hiếm hoi đủ tầm vóc để đảm trách dự án. Họ không những có tiềm lực, kinh nghiệm như đã phân tích, mà còn cho thấy quyết tâm và tầm nhìn dài hạn khi chủ động hợp tác với các đối tác mạnh từ Đức, Nhật, Trung Quốc để làm chủ công nghệ đường sắt cao tốc và sản xuất trong nước. Bản thân lãnh đạo VinSpeed cũng bày tỏ khát vọng đóng góp cho đất nước, cam kết “nỗ lực tối đa để triển khai dự án, đảm bảo hiệu quả đầu tư và hoàn trả vốn đúng hạn”. Sự chủ động và cầu thị đó cho thấy doanh nghiệp đã chuẩn bị nghiêm túc.
Trong bối cảnh Đảng và Chính phủ đang khuyến khích kinh tế tư nhân tham gia các công trình hạ tầng lớn, quyết định trao niềm tin cho VinSpeed sẽ gửi đi một thông điệp mạnh mẽ. Nó khẳng định rằng Nhà nước sẵn sàng đồng hành cùng tư nhân vì lợi ích chung, dám nghĩ dám làm vì mục tiêu phát triển đất nước. Nếu VinSpeed thành công, đây sẽ là cú hích thay đổi tư duy, mở ra tiền lệ quý báu để huy động nguồn lực xã hội vào các dự án hạ tầng khác trong tương lai.
Việc một tập đoàn tư nhân lớn đứng ra thực hiện đại dự án quốc gia còn tạo ra một tiền lệ quan trọng, chứng minh hiệu quả của việc huy động nguồn lực xã hội để phát triển hạ tầng. Đương nhiên, Nhà nước vẫn cần có cơ chế giám sát chặt chẽ và hỗ trợ kịp thời để dự án thành công, nhưng sự “xung phong” của VinSpeed xứng đáng được trân trọng và tiếp sức. Đã đến lúc chúng ta mạnh dạn trao cơ hội cho những doanh nghiệp tư nhân đã khẳng định được uy tín và năng lực. Quyết định giao dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam cho VinSpeed sẽ là minh chứng rõ ràng nhất cho tinh thần đổi mới, dám nghĩ dám làm và hợp tác chặt chẽ giữa nhà nước và tư nhân, tất cả vì sự phát triển chung của đất nước.■
