Ngô Bắc dịch
Nguồn: W. Robert Moore và Maynard Owen Williams, Portrait of Indochina, with 30 Illustrations, 21 Paintings of Jean Despujols, The National Geographic Magazine, April 1951, Washington D. C., các trang 461-490.
Đã giành được Giải Hội Họa Đông Dương, lập ra bởi Hội Đồng Kinh Tế của Chính Quyền Đông Dương, nhà họa sĩ người Pháp nhiều tài năng này, nay là một công dân Hoa Kỳ, đã sống hai năm tại xứ sở đó ngay trước khi Thế Chiến II nổ ra. Trong hai năm đó, ông đã sáng tác hơn 300 bản phác họa và tranh vẽ.
Tranh sơn dầu, màu nước, và bản vẽ của ông thu giữ được bầu không khí của rừng rú ẩm thấp vùng Đông Dương, vẽ lại các con đường uốn khúc của nó len lỏi giữa các cánh đồng lúa bóng loáng gương nước và vách đá lởm chởm, và phác họa chân dung người dân của nhiều bộ tộc quần tụ tại phần đất này của Đông Nam Á, một khu vực lớn hơn tiểu bang Texas một chút.
Để tìm kiếm nhiều đề tài của mình, ông đã thâm nhập vào các phần khó tiếp cận nhất của xứ sở. Ông đã du hành từ các cánh đồng của Căm Bốt, xuyên qua các vùng đồi nhấp nhô của Lào, và đến các đỉnh núi Bắc Kỳ nơi mọc lên các ngôi làng biệt lập của người dân núi đồi mặc quần áo có màu sắc vui tươi – người Mông, người Mán, người Lô Lô và người Thái.
Ông đã kết bạn với các tù trưởng bộ tộc và dân làng trong số các bộ lạc người Mọi thuộc các khu vực chưa được bình định tại phía nam rặng núi Trường Sơn (Annamese Cordillera), trải qua một trận bão ven biển, bị quăng vào các luồng nước chảy xiết nguy hiểm của con sông Cửu Long và sông Nam Te [Nậm Tè ?] (Noire: sông Đen?, tức sông Đà?), và mệt nhoài trong sự ẩm thấp nhiệt đới khiến cho việc làm khô ráo các bức tranh của ông gần như bất khả.
Trong các cảnh quan của Despujols, không có kẻ thù nào đáng sợ hơn là con hổ. Những người mẫu của ông phản ảnh sự êm ả Đông Phương, hơn là sự lo sợ. Các bức vẽ của ông mang lại một cái nhìn thời bình của Đông Dương, giờ đây đã trở nên u ám bởi bóng tối của chiến tranh.
Bắt đầu với bức tranh này, Tạp Chí National Geographic Magazine giới thiệu một loạt 16 trang gồm các tranh vẽ bởi ông Jean Despujols, một họa sĩ Hoa Kỳ gốc Pháp. Trước khi chiến tranh tàn phá Đông Dương, ông đã dành hai năm để họa chân dung các dân tộc ở đây, từ người Căm Bốt, Việt Nam và Lào cho đến các bộ lạc miền núi chưa bình định xong.
Thiếu nữ Căm Bốt này, tay cầm hoa sen linh thiêng và búp hạt sen của nó (tay trái), đứng tại Angkor, thành phố-đền đài Ấn Độ mà tổ tiên của cô, các người Khmer đầy tài năng, đã xây dựng từ bảy đến mười thế kỷ trước đây. Trên các bức tường của nó, họ đã chạm khắc chìm chân dung của hàng trăm vữ công tế lễ.
Nếu diễn viên nhảy múa tại triều đình Căm Bốt ngày nay, cô ta sẽ thay các tấm khăn khoác ngoài sơ sài bằng hàng thêu nặng nề, nhưng, giống như các tiền nhân thời xây dựng Angkor, cô sẽ đóng các vai cổ điển xa xưa của Ấn Độ, Mahabharata và Ramayana.
Tranh 5 & Tranh 6: Những người con gái của tộc Khmer và Mông Cổ Phản Ảnh Sự Hợp Chủng của Đông Dương.
Ngôi đền tháp nhọn này, được thấy tại Siemreap, cất giữ thân xác và giàn thiêu của một nhà sư Phật Giáo. Mặc dù được dựng bằng tre và giấy có thể đốt cháy, nó sẽ không bị châm lửa mà lại được tháo gỡ đi.
Các nhà sư Phật Giáo trong áo choàng khoác ngoài màu vàng của sự khiêm tốn, hướng mặt về phía đền. Người Việt Nam ngồi xổm đang ăn cơm mua từ một người bán hàng rong. Những người Căm Bốt tháp tùng một vị cao tăng được khiêng trên một chiếc kiệu
Phật tử Căm Bốt theo phái Hinayana, hay Tiểu Thừa. Phần lớn những người đàn ông đều phục vụ tại các tu viện một phần đời của họ.
Em gái nhỏ này, bế đưa em trai nhỏ bên hông, đi theo họa sĩ khắp nơi ông đi đến khi ông vẽ tại làng cô bé. Bố mẹ người Việt Nam của cô bé, có con thuyền độc mộc nằm bên cạnh ngôi nhà mái tranh của họ, là dân đánh cá, giống như các dân làng khác.
Cuối mỗi chiều, khi những người đàn ông từ biển quay về, họa sĩ nhìn thấy họ phân chia phần bắt được giữa những người phụ nữ tùy theo số con của họ.
Ngoài cá, dân chúng ăn dừa và gạo. Các cây dừa che khuất tầm nhìn thấy các cánh đồng lúa của họ.
Tranh 10 & Tranh 11: Con Gái và Con Trai, Các Thành Viên Của Bộ Lạc Davak Sơ Khai, Cắt Tóc Ngang Trán và Dũa Răng Cho Nhọn
Người Davak sống ở miền núi, có nguồn gốc Indonesian, thuộc vào một nhóm dân xa xôi được gọi chung là “Mọi”. Là những kẻ săn bắn gan dạ, người Mọi không nghĩ ngợi gì về việc đối diện với hổ, voi, và thú hoang. Một số theo mẫu hệ, chuyển giao danh tính và tài sản qua người mẹ.
Người thanh nam tô điểm kiểu tóc của mình với một chiếc gương “chiếu hậu”
Những con trâu, quá chậm chạp đến nỗi chúng có vẻ chỉ hơi nhúc nhích, đang cày đất ngập nước. Mấy người đàn ông và đàn bà đang cấy mạ. Bên trái, một chiếc thuyền đang chạy trên Sông Đáy, một chi lưu của sông Hồng.
Quân du kích Việt Minh cộng sản ẩn trốn tại vùng núi đồi Bắc Kỳ nhiều lần đột kích các lực lượng Pháp kiểm soát các đồng bằng.
Tranh 13 và Tranh 14: Vẻ Thanh Nhã Của Con Gái Trung Kỳ Và Dáng Khỏe Mạnh Của Con Gái Bắc Kỳ Phản Ảnh Sự Tương Phản Giữa Các Chủng Tộc Chị Em Của Việt Nam
Tranh 16 và Tranh 17: Các Trinh Nữ Lào và Wouni Nhắc Nhở Họa Sĩ Về Nữ Hổ Tướng và Đức Mẹ Đồng Trinh.
Những người Thái này giữ lại nhiều phong tục cổ. Phụ nữ bám chặt lấy các kiểu cách của tổ tiên, cho dù đàn ông thường chấp nhận y phục An Nam.
Cả hai người làm mẫu đều tô điểm các áo chẽn bằng các chiếc cúc bằng bạc. Thiếu nữ Thái Trắng, con gái một tù trưởng, mặc một chiếc váy bằng lụa có dấu hiệu riêng. Cô gái Thái Đen, thực ra trắng như ngà, đeo ở dây thắt lưng bộ chìa khóa của nhiều két để tiền, cho thấy sự giàu có.
