“Học hỏi là một việc phải tiếp tục suốt đời. Không ai có thể tự cho mình đã biết đủ rồi. Thế giới ngày ngày đổi mới cho nên chúng ta phải tiếp tục học và hành để tiến bộ.”
Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tháng 7, 1956
“Học tập suốt đời trở thành một quy luật sống; giúp mỗi cá nhân nhận biết, thích nghi, không tụt hậu trước sự biến đổi từng ngày của thế giới hiện tại, làm giàu trí tuệ, hoàn thiện nhân cách, vượt qua khó khăn, thử thách để ngày càng tiến bộ và định vị bản thân trong xã hội hiện đại.”
Tổng Bí Thư Tô Lâm. Tháng 3, 2025
Từ tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào năm 1956 tới lời tuyên bố của Tổng Bí thư Tô Lâm gần đây, học tập suốt đời được khẳng định là con đường tất yếu phát triển con người và quốc gia. Đó không chỉ là hành trình tự hoàn thiện bản thân, mà còn là hành động thiết thực để yêu mình, yêu người và yêu nước, góp phần hiện thực hóa khát vọng hùng cường của dân tộc.
Học tập suốt đời: Từ tư tưởng đến mệnh lệnh
Chúng ta có nhiều cách để thể hiện tình yêu với Tổ quốc. Có người cống hiến bằng sức lao động, có người bằng những phát minh, sáng chế. Nhưng có một cách giản dị, thiết thực mà ai cũng có thể làm, đó chính là không ngừng học tập.
Trong thời đại mới, học tập suốt đời không chỉ vì bản thân, mà còn là một hành động yêu nước, góp phần làm giàu tri thức, lan tỏa giá trị và kiến tạo tương lai cho đất nước. Nếu trước đây, học tập là lựa chọn, thì ngày nay, đó là mệnh lệnh của sự sống còn. Chúng ta đang sống trong thời đại mà tri thức nhân loại tăng lên từng ngày theo cấp số nhân, nhờ vào sự phát triển vượt bậc của khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.
Trước thực tế đó, học tập suốt đời là con đường duy nhất để mỗi cá nhân không bị tụt hậu, để quốc gia không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua hội nhập. Đây không còn là việc học của riêng ai, mà là sức mạnh nội sinh, là năng lực cạnh tranh cốt lõi của dân tộc.
Chỉ khi đẩy mạnh thực chất học tập suốt đời, chúng ta mới có thể rèn luyện nên những công dân dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám hi sinh vì lợi ích chung.
Tham chiếu toàn cầu: Khi học tập suốt đời là chiến lược quốc gia
Nhìn ra thế giới, có thể thấy học tập suốt đời đã vượt khỏi phạm vi cá nhân để trở thành một trụ cột trong chiến lược phát triển của nhiều quốc gia.
Ở các nước tiên tiến, học tập suốt đời không chỉ là một khái niệm mà đã trở thành chuẩn mực văn hóa của xã hội hiện đại. Tại Hoa Kỳ, tinh thần ấy được thể hiện rõ trong hệ thống giáo dục đại học. Các trường Đại học Harvard, Đại học Stanford… cùng hàng trăm cơ sở giáo dục khác đã mở rộng cơ hội học tập cho mọi lứa tuổi, đặc biệt là người trưởng thành và người cao tuổi.
Tại Harvard, chương trình Harvard’s Extension School tồn tại hơn một thế kỷ, cung cấp các khóa học từ xa linh hoạt cho người học. Stanford có chương trình Stanford Continuing Studies, nơi người lớn tuổi có thể học về nghệ thuật, công nghệ và triết học. Mục tiêu của việc học này không nằm ở danh hiệu hay bằng cấp, mà hướng đến tri thức, sự phát triển bản thân và khả năng cống hiến cho xã hội.
Nếu mô hình của Hoa Kỳ nhấn mạnh học tập suốt đời như một lối sống và giá trị văn hóa, thì nhiều quốc gia châu Á lại coi đó là chiến lược quốc gia mang tính bắt buộc. Tiêu biểu như Hàn Quốc đã thể chế hóa học tập suốt đời ở cấp độ cao nhất. Ngay từ năm 1999, Luật Giáo dục Suốt đời (Lifelong Education Act) được ban hành và liên tục hoàn thiện, quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước, trường học và doanh nghiệp trong việc bảo đảm cơ hội học tập cho mọi người dân. Singapore cũng xem học tập suốt đời là một định hướng mang tầm chiến lược và cụ thể hóa qua sáng kiến SkillsFuture được Nhà nước bảo trợ mạnh mẽ, khuyến khích mọi công dân liên tục nâng cao kỹ năng, tái đào tạo và thích ứng với tương lai công việc.
Đặc biệt, xu hướng toàn cầu hiện nay là ứng dụng công nghệ để xóa bỏ rào cản học tập. Từ Mỹ, Nhật Bản đến Liên minh Châu Âu, nhiều quốc gia đang mở rộng cơ hội tiếp cận tri thức thông qua nền tảng số và Tài nguyên Giáo dục Mở, mang đến những khóa học trực tuyến chất lượng cao với chi phí thấp hoặc miễn phí cho mọi người dân.
Tại Việt Nam, tinh thần đó được lan tỏa qua những chương trình như Khan Academy Vietnam, một nền tảng cung cấp học liệu miễn phí, chuẩn quốc tế, góp phần bình đẳng hóa cơ hội học tập và tiếp cận tri thức cho mọi đối tượng.
Chiến lược Việt Nam: Chính sách, Tầm nhìn lãnh đạo và Hội nhập quốc tế
Trong bối cảnh thế giới đang thúc đẩy học tập suốt đời bởi những động lực về kinh tế, luật pháp và công nghệ, Việt Nam cũng đang có những hành động quyết liệt, xây dựng một hệ sinh thái học tập suốt đời toàn diện, dựa trên chiến lược gồm ba chân vững chắc.
Thứ nhất là Nền tảng Chính sách, trụ cột tạo nên khung thể chế cho xã hội học tập. Hệ thống chính sách được xây dựng một cách đồng bộ và có tính kế thừa.
Với chủ trương đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, Việt Nam đã chuyển hướng sang “học để làm, học để chung sống và học để phát triển”. Trong hơn một thập kỷ qua, hàng loạt chính sách, đề án và chương trình đã được ban hành nhằm mở rộng cơ hội học tập cho mọi lứa tuổi. Một trong những dấu mốc quan trọng là Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2013 đặt nền móng cho quyền học tập suốt đời của mỗi công dân và hình thành nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp.
Cùng với đó, Quyết định số 1373/QĐ-TTg ngày 30/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2021 – 2030” đã cụ thể hóa chủ trương thông qua năm mô hình nòng cốt: Công dân, Gia đình, Dòng họ, Đơn vị và Cộng đồng học tập. Đây là bước triển khai thực tiễn quan trọng, giúp tinh thần học tập suốt đời đi sâu vào trong đời sống xã hội.
Gần đây, Nghị quyết 57-NQ/TW năm 2024 và Nghị quyết 71-NQ/TW năm 2025 của Bộ Chính trị tiếp tục kế thừa và hoàn thiện khung chính sách phát triển giáo dục, khẳng định đầu tư cho tri thức là đầu tư cho tương lai, đồng thời xác định việc thúc đẩy học tập suốt đời và hình thành môi trường học tập hiện đại, công bằng, sáng tạo là nhiệm vụ then chốt của quốc gia.
Thứ hai là Tầm nhìn chiến lược của lãnh đạo. Tháng 6 năm 2023, tại lễ phát động Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: “Học tập là con đường ngắn nhất để đi đến thành công”. Tiếp nối tinh thần đó, tháng 3 năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm nêu rõ: “Học tập suốt đời là chìa khóa để Việt Nam tiến vào kỷ nguyên mới.” Như vậy, học tập không chỉ là quyền lợi, mà còn là nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi người – học để làm chủ tri thức, đổi mới sáng tạo và cống hiến cho đất nước.
Thứ ba là Chính sách hội nhập quốc tế về giáo dục. Việt Nam đã, đang chủ động tham gia và thực thi các cam kết toàn cầu, như Mục tiêu Phát triển bền vững số 4 (SDG 4 — Sustainable Development Goal 4) hướng tới nền giáo dục chất lượng, công bằng và cơ hội học tập suốt đời cho mọi người. Đồng thời, Việt Nam cũng tích cực tham gia Khung Hành động Marrakech vào năm 2022 ở Morocco về học tập và giáo dục suốt đời cho người trưởng thành, nhằm thúc đẩy sự gắn kết giữa giáo dục, phát triển kỹ năng và bình đẳng trong tiếp cận tri thức.
Minh chứng là đến nay, đã có năm thành phố ở Việt Nam gồm Vinh, Sa Đéc, Cao Lãnh, TP. Hồ Chí Minh và Sơn La đã được UNESCO ghi danh vào Mạng lưới Thành phố Học tập Toàn cầu. Việc này thể hiện vai trò, uy tín và cam kết của Việt Nam trong phong trào học tập suốt đời trên thế giới.
Bản sắc Việt: Khi học tập suốt đời là yêu mình, yêu người, yêu nước
Nguồn sức mạnh để phong trào học tập suốt đời sâu rộng không chỉ nằm ở chính sách, mà còn đến từ tình yêu học tập. Đây là bản sắc của người Việt được khơi dậy, lan tỏa trong suốt chiều dài lịch sử: Học là yêu mình, Học là yêu người và Học là yêu nước.
Học là yêu mình thể hiện lòng tự trọng và ý thức tự chủ của mỗi con người. Đó là khi mỗi công dân ý thức được trách nhiệm của bản thân đối với việc tự học, để có năng lực làm chủ, năng lực tổ chức cuộc sống; không ngừng tiến bộ, có sức khoẻ, có chất lượng sống tốt hơn. Dẫn chứng sống động là tại Hà Nội có “Lớp học tiếng Anh U70”, nơi các học viên 70 – 80 tuổi học “để cho óc nó hoạt động”, “thấy mình vui và có giá trị hơn”. Những học viên U70 chính là những công dân học tập tiêu biểu, luôn chủ động học hỏi, làm mới mình và giữ tinh thần học tập tích cực dù ở bất kỳ độ tuổi nào.
Học là yêu người gợi mở triết lý sâu sắc về trách nhiệm với cộng đồng. Học tập giúp con người mở rộng tri thức, thấu hiểu hoàn cảnh của người khác và nuôi dưỡng lòng cảm thông. Tri thức học được không giữ riêng mình, mà để chia sẻ và ứng dụng vào cuộc sống. Đó là người bác sĩ miệt mài học để cứu người, là kỹ sư học để xây cầu giúp dân đi lại thuận tiện và cũng là những ông bà, cha mẹ cùng học những điều mới với con cháu mình. Ngày nay, không ít gia đình Việt Nam có ông bà, cha mẹ cùng học với con cháu, từ việc làm quen với mạng xã hội như Facebook, sử dụng điện thoại thông minh, cho đến tìm hiểu về An toàn Internet và trí tuệ nhân tạo (AI). Khi các thế hệ cùng học một chủ đề, tri thức trở thành nhịp cầu kết nối, giúp tình thân thêm gắn bó và hình thành một “mạng lưới học tập gia đình”.
Học là yêu nước biểu hiện cao đẹp của tình yêu tri thức, nơi tình yêu bản thân và tình yêu cộng đồng hòa quyện thành tình yêu Tổ quốc. Học để cống hiến, để tri thức trở thành sức mạnh nội sinh của quốc gia. Nếu phong trào “Bình dân học vụ” năm 1945 là yêu nước để diệt “giặc dốt”, giành độc lập dân tộc, thì “Bình dân học vụ số” năm 2025 chính là hành động yêu nước trong kỷ nguyên số, học để đưa đất nước vượt qua nguy cơ tụt hậu. Tuần lễ Hưởng ứng học tập suốt đời vào tháng 10 hằng năm là dịp nhắc nhở rằng học tập là quyền, đồng thời là nghĩa vụ thiêng liêng của mỗi công dân Việt Nam.
Đề xuất chính sách: Từ động lực tinh thần đến hành động thực tiễn
Có thể khẳng định, ba động lực yêu mình, yêu người, yêu nước đã trở thành nguồn sức mạnh tinh thần thúc đẩy phong trào học tập suốt đời, đồng thời đặt nền móng để học tập suốt đời được thể chế hóa ở cấp độ cao nhất, hướng tới việc ban hành Luật Học tập suốt đời (dự kiến trình Quốc hội năm 2029).
GS.TS Nguyễn Thị Doan, Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam đã phát biểu tại Tuần lễ Hưởng ứng học tập suốt đời năm 2022 như sau: “Mỗi người dân học tập suốt đời là nền tảng của xã hội học tập; mỗi gia đình học tập là hạt nhân của đất nước học tập”. Lời nhắn gửi trên, không chỉ gợi mở tầm nhìn cho chính sách học tập suốt đời, mà còn thôi thúc các chương trình hành động để tinh thần học hỏi trở thành nhịp sống thường ngày của mỗi người dân Việt Nam.
Trước hết, Nhà nước cần đẩy mạnh các chính sách khuyến khích học tập linh hoạt và bình đẳng, để ai cũng có thể học theo khả năng và điều kiện của mình. Việc học không giới hạn trong trường lớp, mà có thể qua đọc sách, nghe sách nói, học trực tuyến hay tham gia các lớp học cộng đồng. Ví dụ tiêu biểu là Thư viện Sách nói Hướng Dương, nơi hàng nghìn đầu sách được số hóa dưới dạng âm thanh nhằm phục vụ người khiếm thị, người cao tuổi hoặc bất cứ ai yêu thích việc nghe sách miễn phí.
Bên cạnh đó, một giải pháp quan trọng là bổ sung cơ chế công nhận kết quả học tập phi chính quy, bao gồm học trực tuyến, học nghề, tự học để tích hợp vào hồ sơ năng lực. Ở nhiều quốc gia, các trường Đại học như Stanford, Đại học Quốc gia Singapore đã triển khai chương trình học mở trên nền tảng Coursera, FutureLearn, giúp người học tích lũy kỹ năng và được các nhà tuyển dụng đánh giá cao.
Tại Việt Nam, cũng đã có những khóa học trực tuyến mở như của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, cho phép người học chủ động rèn luyện kỹ năng số, kỹ năng nghề nghiệp và tiếp cận công nghệ mới. Những mô hình học tập như vậy nên được nhân rộng để xây dựng hệ sinh thái giáo dục linh hoạt, công bằng và đáp ứng yêu cầu phát triển.
Tiếp theo, các trung tâm văn hóa, nhà văn hóa xã – phường được nên được chính quyền ưu tiên đầu tư để trở thành không gian tri thức mở. Từ đó giúp người dân tiếp cận Internet miễn phí, máy tính và học liệu số một cách thuận tiện, phục vụ việc học và chia sẻ kiến thức.
Cuối cùng, để xây dựng một xã hội học tập cần sự đồng hành của nhiều lực lượng, từ các tổ chức, cá nhân cho đến doanh nghiệp. Hội Khuyến học Việt Nam tiếp tục giữ vai trò nòng cốt phát động triển khai. Hiện nay, ở nhiều địa phương, Hội Khuyến học đã phối hợp với chính quyền và đoàn thể thực hiện hiệu quả các phong trào “Gia đình học tập”, “Dòng họ học tập”…
Nếu những nỗ lực cụ thể kể trên được củng cố, tinh thần học tập suốt đời mới có thể có tiềm năng được nhân rộng mạnh mẽ, góp phần hình thành một nền văn hóa học tập rộng khắp, nơi mỗi người dân đều có cơ hội hoàn thiện bản thân và cống hiến cho đất nước.
Giữa dòng chảy chuyển đổi số và hội nhập toàn cầu, học tập suốt đời trở thành năng lực đổi mới và thích ứng của mỗi quốc gia. Khi tri thức được lan tỏa, kỹ năng được cập nhật và tinh thần học hỏi trở thành nếp sống xã hội, Việt Nam sẽ vươn mình mạnh mẽ, hướng tới một tương lai bền vững và hùng cường.■
Quỳnh Mai
