Ngày 24/7/2025, Tổng thống Pháp đã làm nhiều người ngạc nhiên với thông báo Pháp sẽ công nhận Nhà nước Palestine vào tháng 9 khi Đại Hội đồng Liên hợp quốc nhóm họp. Chỉ bốn ngày sau, Thủ tướng Anh Keir Starmer cũng thông báo sẽ làm như Pháp nếu đến thời điểm đó Israel chưa thực hiện các bước cụ thể như ngừng chiến sự ở Dải Gaza, chưa đạt được lệnh ngừng bắn, không chiếm đóng thêm lãnh thổ ở Bờ Tây, và chưa cam kết thực hiện giải pháp hai nhà nước như đã thoả thuận tại Oslo (Na-uy) năm 1993. Liên tiếp trong những ngày sau, Canada và Australia cũng thông báo sẽ công nhận Nhà nước Palestine.

Thông báo của bốn nước làm nhiều người đặt câu hỏi là việc công nhận Nhà nước Palestine có ý nghĩa gì và có thể làm được gì trên thực tế và quan trọng hơn là tại sao Mỹ lại không công nhận Nhà nước Palesstine trong khi đã có lúc Mỹ ủng hộ giải pháp hai nhà nước?

Nhà nước và công nhận Nhà nước Palestine: Công ước Montevideo về quyền và nghĩa vụ của nhà nước được ký kết ngày 26/12/1933 là hiệp ước quốc tế căn bản xác định tiêu chuẩn của một nhà nước và nguyên tắc công nhận nhà nước. Theo Công ước này, một thực thể có đủ điều kiện tồn tại như một nhà nước phải có: (1) dân cư sống liên tục; (2) lãnh thổ được xác định bằng biên giới rõ ràng; (3) chính phủ quản trị; (4) khả năng tiến hành quan hệ đối ngoại. Bốn tiêu chuẩn này được chấp nhận rộng rãi và đã trở thành một phần của luật quốc tế.

Công nhận một nhà nước là chấp nhận về mặt chính thức “nhà nước” được công nhận đó đã đáp ứng được bốn tiêu chuẩn trên. Tuy nhiên, trên thực tế việc công nhận vẫn được thực hiện nếu một trong bốn tiêu chuẩn chưa được đáp ứng thực sự, kể cả tiêu chuẩn lãnh thổ được xác định bằng biên giới rõ ràng. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng thực tế diễn giải luật mới là điều quan trọng.

Các luật sư về luật quốc tế cho rằng, Nhà nước Palestine về cơ bản đáp ứng cả bốn tiêu chuẩn trên. Nhà nước Palestine có một số dân sống liên tục ở một vùng đất đã được xác định. Đường biên giới là những vùng nằm trong lãnh thổ bị Israel chiếm đóng, đặc biệt là khu vực Bờ Tây và Dải Gaza. Chính quyền Palestine (PA) là cơ quan chính phủ quản lý khu vực Bờ Tây và đại diện cho người Palestine. Chính quyền này được Tổ chức giải phóng Palestine (PLO) thành lập và PLO là đại diện cho Nhà nước Palestine trên thế giới. Đây cũng là lý do tại sao cho đến nay đã có 147 nước công nhận Chính quyền Palestine.

Việc đã có 147 nước công nhận (có thể là 151 nước đến tháng 9/2025 khi Pháp, Anh, Canada và Australia công nhận) là thông điệp chính trị và ngoại giao mạnh mẽ. Công nhận còn có nghĩa là nước công nhận chấp nhận nước được công nhận có quyền tự quyết và bác bỏ lập trường và những hành động của Israel gây phương hại cho quyền tự quyết của người Palestine.

Áp lực đối với Israel: Với Israel, việc công nhận Nhà nước Palestine có nghĩa là các nước công nhận sẽ phải xem xét lại “tất cả các điều khoản quan hệ song phương” với Israel. Cũng như mọi trường hợp khác, Anh và Pháp sẽ phải xem xét lại tất cả những hiệp định đã ký với Israel và sửa chữa những điều khoản không phù hợp với nghĩa vụ và trách nhiệm được xác định với Nhà nước Palestine. Những điều khoản này bao gồm, nhưng chưa đầy đủ, quyền toàn vẹn lãnh thổ và chính trị, quan hệ kinh tế, văn hoá, xã hội và dân sự. Đây là điều Israel không muốn một chút nào. Đơn cử một ví dụ, nếu có quy định nào về thương mại nhưng lại giúp Israel vi phạm quyền của Nhà nước Palestine, thì quy định đó phải bãi bỏ, hay nói một cách khác thì nước công nhận Nhà nước Palestine sẽ không được thực hiện hoạt động thương mại đó.

Nhiều nhà nghiên cứu luật pháp quốc tế cho rằng: “Nói một cách thực dụng thì công nhận (Nhà nước Palestine) là cơ sở để các tổ chức xã hội dân sự và luật sư gây áp lực đối với nước công nhận” phải thay đổi chính sách và đáp ứng các yêu cầu khác”. Một số ít nhà nghiên cứu lại nghĩ rằng nước công nhận như Pháp và Anh sẽ phải chấm dứt thương mại với Israel. Một ví dụ là nếu nước nào đó đã công nhận Nhà nước Palestine lại nhập nông phẩm từ nông trại của người định cư ở vùng đất của người Palestine thì những hiệp định như vậy có thể được diễn giải là hành động ủng hộ hành động sai trái của Israel.

Quyết định của Pháp và Anh làm tăng áp lực quốc tế lên Israel, đặc biệt trong bối cảnh những chỉ trích gay gắt về chiến dịch quân sự ở Gaza và hạn chế viện trợ nhân đạo. Việc công nhận Palestine có thể thúc đẩy Israel xem xét lại các chính sách về khu định cư và đàm phán hòa bình, đặc biệt khi Anh đặt điều kiện liên quan đến ngừng bắn và không sáp nhập Bờ Tây.

Có những luật sư luật quốc tế còn cho rằng, năm ngoái Toà án công lý quốc tế đã đưa ra phán quyết là việc Israel chiếm đóng lãnh thổ Palestine vi phạm điều bị cấm trong luật quốc tế là không được chinh phục lãnh thổ nước khác.

Hơn hai phần ba nước thành viên Liên Hợp quốc đã công nhận Nhà nước Palestine. Tuy nhiên, việc Pháp và Anh công nhận Nhà nước Palestine có ý nghĩa lớn hơn. Pháp và Anh là thành viên của Hội đồng Bảo an có quyền phủ quyết bất kỳ nghị quyết nào, kể cả nghị quyết kết nạp thành viên mới.

Công nhận Nhà nước Palestine, Pháp và Anh sẽ không chỉ công khai ủng hộ lập trường của 147 nước đã công nhận và gửi một thông điệp chính trị mạnh mẽ cho toàn thế giới, mà thay đổi lập trường của họ còn có tác dụng thực tế. Hai nước sẽ cùng Trung Quốc và Nga công nhận Nhà nước Palestine và như vậy trong Hội đồng Bảo an chỉ còn một nước chưa làm như vậy. Đó là Mỹ. Mỹ sẽ ở thế cô lập trong vấn đề Palestine. Tuy nhiên, việc Nhà nước Palestine trở thành thành viên của Liên hợp quốc sẽ không thể một sớm một chiều được thực hiện vì Mỹ sẽ rất khó thay đổi lập trường của mình về vấn đề này.

Việc bốn nước phương Tây công nhận Palestine sẽ nâng cao tính hợp pháp quốc tế của Nhà nước Palestine, củng cố vị thế của Palestine trong các cuộc đàm phán hòa bình và tại các tổ chức quốc tế. Điều này cũng có thể khuyến khích các quốc gia EU khác như Bỉ và các nước khác công nhận Palestine, tạo hiệu ứng domino. Chính vì những lý do này, Chính quyền Palestine và Hamas đã hoan nghênh động thái này, coi đây là sự ủng hộ cho quyền tự quyết và giải pháp hai nhà nước.

Mỹ không công nhận Nhà nước Palestine: Mỹ lập luận rằng Nhà nước Palestine chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn về công nhận nhà nước, như chưa thực sự kiểm soát một vùng lãnh thổ được xác định và thiếu một chính quyền thống nhất. Mỹ cho rằng Chính quyền Palestine kiểm soát một phần Bờ Tây và Hamas quản lý Dải Gaza tạo thành cơ cấu chính trị không thống nhất. Chính quyền Mỹ hiện tại còn nghi ngờ khả năng lãnh đạo của Nhà nước Palestine, đặc biệt là ở Dải Gaza kể từ khi Hamas quản lý khu vực này thay vì Chính quyền Palestine. Điều này và nghi ngờ của ông Trump về vai trò của ông Mahmoud Abbas là hai yếu tố làm cho Trump có thái độ lần khân không chịu ủng hộ Chính quyền Palestine. Đây cũng là lý do Mỹ trừng phạt quan chức Chính quyền Palestine vì những hoạt động “phá hoại những nỗ lực hoà bình”.

Tuy nhiên, lý do chính mang tính chiến lược, chính trị và tư tưởng cũng như quan hệ đồng minh chiến lược với Israel, đặc biệt là quan điểm của Trump đối với vấn đề này. Trong suốt hơn hai thập kỷ qua, Mỹ luôn ủng hộ giải pháp hai nhà nước. Khi ông Trump lên nắm quyền năm 2017, chính quyền Mỹ đã chấm dứt theo đuổi lập trường này. Mỹ luôn coi Israel là đối tác chính ở Trung Đông, ủng hộ chủ nghĩa phục quốc (Zionism). Mỹ ủng hộ sự tồn tại và phát triển của Nhà nước Israel như một quốc gia dân tộc của người Do Thái ở vùng của người Palestine, đặc biệt là Dải Gaza và ưu tiên mối quan tâm an ninh của Israel.

Công khai, ông Trump và chính quyền Mỹ đã tuyên bố rằng công nhận hoặc ủng hộ Nhà nước Palestine có thể là hành động chấp nhận Hamas, nhóm kháng chiến kiểm soát Dải Gaza từ năm 2007. Ông Trump gần đây nhất có nói: “Bạn có thể nghĩ rằng mình có thể thưởng cho tất cả mọi người. Đó là quyền của bạn. Nhưng nếu bạn công nhận (Nhà nước Palestine) thì bạn đang thưởng cho Hamas”. Chính quyền Trump, kể cả Bộ Ngoại giao cũng nhắc lại ý này khi cho rằng việc công nhận Nhà nước Palestine là “cái tát vào mặt” những nạn nhân của cuộc tấn công vào Israel ngày 7/10/2023. Không công nhận Nhà nước Palestine, Mỹ đã từ bỏ giải pháp hai nhà nước, chính sách đã tồn tại gần 30 năm qua của Mỹ. Chính quyền Trump 1.0 vẫn chấp nhận có chừng mực một Nhà nước Palestine trong kế hoạch “Hoà bình đến thịnh vượng” do ông Trump đề xuất cùng ông Netanyahu năm 2020.

Trump còn sử dụng việc không công nhận Nhà nước Palestine để gây áp lực đối với các nước đồng minh, chứng tỏ những tính toán địa chính trị của Mỹ. Tháng 7 vừa qua, ông Trump chỉ trích ý định của Canada công nhận Nhà nước Palestine. Ông tuyên bố rằng việc Canada công nhận sẽ gây khó khăn cho việc đàm phán một thoả thuận thương mại, gắn vấn đề này với đàm phán kinh tế. Điều này phần nào cho thấy lập trường của Mỹ về vấn đề công nhận Nhà nước Palestine là công cụ để Mỹ tác động đến các nước đồng minh có chính sách trái ngược với chính sách của Mỹ.

Ông Trump không công nhận Chính quyền Palestine nhằm thúc đầy những ý tưởng khác thường của mình về Dải Gaza. Ông đã từng tuyên bố sẽ biến Dải Gaza thành “khu nghỉ dưỡng ven biển” và còn gợi ý sẽ đưa người Palestine ra khỏi Dải Gaza. Những đề xuất này cho thấy Mỹ muốn định hình lại khu vực Trung Đông không có Nhà nước Palestine. Điều này phù hợp với những giải pháp Mỹ đề xuất về quản lý nhà nước ở vùng lãnh thổ Palestine bị Israel chiếm đóng.

Sau khi các nước như Pháp, Anh, Canada và Australia tuyên bố sẽ công nhận Nhà nước Palestine vào tháng 9/2025, Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Marco Rubio cho rằng hành động như vậy là “vụng về”. Ông Rubio còn cho biết Mỹ sẽ không ủng hộ giải pháp hai nhà nước nếu chiến sự ở Dải Gaza không chấm dứt. Điều này cho thấy chính quyền Mỹ không chấp nhận những sáng kiến quốc tế do xung đột với ưu tiên của Mỹ.

Chính quyền Mỹ cũng hết sức tránh đề cập đến việc chấp nhận giải pháp do Nhà nước Palestine đề xướng. Khi đề cập đến khủng hoảng nhân đạo ở Dải Gaza, ông Trump chỉ đề cập đến các trung tâm phân phát lương thực cứu trợ của Mỹ do Israel vận hành.

Việc chính quyền Mỹ không công nhận Nhà nước Palestine hay chí ít cũng ủng hộ Chính quyền Palestine thể hiện lập trường hoàn toàn ủng hộ Israel. Chính quyền Mỹ lo ngại sẽ làm đổ vỡ quan hệ với Israel. Ngoài ra, Mỹ còn phải chịu áp lực của các nhóm vận động thân Israel không muốn Mỹ công nhận Nhà nước Palestine.

Dù sao chăng nữa, việc Pháp và Anh công nhận Nhà nước Palestine là một bước đi quan trọng nhằm thúc đẩy giải pháp hai nhà nước và tăng cường vị thế quốc tế của Palestine. Tuy nhiên, động thái này cũng đối mặt với nhiều thách thức, đó là hành động phản đối từ Israel, Mỹ và một số đồng minh, cũng như khó khăn trong việc thực hiện do tình hình thực địa phức tạp. Hệ lụy lâu dài sẽ phụ thuộc vào khả năng của cộng đồng quốc tế thúc đẩy các cuộc đàm phán hòa bình và giải quyết các vấn đề cốt lõi như lãnh thổ, an ninh, và quyền tự quyết.

Việc Mỹ không công nhận Nhà nước Palestine là đi ngược với đại đa số các nước trên thế giới và nghị quyết của Đại Hội đồng Liên hợp quốc năm 1968, thể hiện rõ ý đồ xoá bỏ Nhà nước Palestine, để Israel thôn tính Dải Gaza và Bờ Tây nhằm thực hiện mục tiêu nhà nước đại Do Thái, đồng thời tiến đến kiểm soát hoàn toàn khu vực Trung Đông, định hình lại địa chính trị thế giới. Hiện nay, cả Mỹ và Israel đều đang ở thế “thượng phong”. Hai nước sẽ tận dụng thời cơ này để tiếp tục bành trướng lãnh thổ bất chấp sự phản đối của cộng đồng quốc tế.■