Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN lần thứ 56 diễn ra tại Jakarta, Indonesia từ ngày 11 đến ngày 14/7/2023. Các đối tác đối thoại của ASEAN, gồm: Ấn Độ, New Zealand, Nga, Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU, Vương quốc Anh, Canada, Hoa Kỳ tham dự Hội nghị này.
Chuỗi sự kiện trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN (AMM) lần thứ 56 bao gồm 18 cuộc họp, trong đó có cuộc thảo luận về khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), cuộc họp của Ủy ban Liên Chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR), phiên họp toàn thể của AMM và phiên họp kín. Ngoài ra, chương trình nghị sự còn có các cuộc gặp cấp Ngoại trưởng ASEAN với các đối tác đối thoại của ASEAN, gồm: Ấn Độ, New Zealand, Nga, Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh, Canada, Hoa Kỳ. Trong khuôn khổ AMM lần thứ 56, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN + 3, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Cấp cao Đông Á và Diễn đàn Khu vực ASEAN cũng được tổ chức.
Nội dung các cuộc họp trong chương trình Hội nghị Bộ trưởng ngoại giao các nước ASEAN lần thứ 56 tập trung vào một số vấn đề chủ yếu sau:
1. Các nước ASEAN nỗ lực và kỳ vọng về một tâm điểm của tăng trưởng
Với tư cách Chủ tịch ASEAN năm 2023, Indonesia đã nêu chủ đề Hội nghị là “Các vấn đề của ASEAN: Tâm điểm của tăng trưởng”, thể hiện định hướng hợp tác nhằm tăng cường sự phù hợp của ASEAN trong việc ứng phó với các thách thức khu vực và toàn cầu, đồng thời xây dựng vị thế của ASEAN như một trung tâm tăng trưởng kinh tế. Ngoại trưởng Indonesia khẳng định: “Tăng trưởng kinh tế ở Đông Nam Á hầu như mọi lúc, luôn cao hơn tăng trưởng toàn cầu. Tăng trưởng và thịnh vượng chỉ có thể đạt được nếu có hòa bình, ổn định và ASEAN đã cố gắng hiện thực hóa mục tiêu này cho đến nay”.
Trong phiên họp toàn thể Hội nghị AMM-56, Bộ trưởng các nước ASEAN tái khẳng định ủng hộ nỗ lực triển khai các ưu tiên của Chủ tịch hướng tới “Một ASEAN tầm vóc: Tâm điểm của tăng trưởng”. ASEAN được kỳ vọng trở thành trung tâm của tăng trưởng, thu hút đầu tư và nguồn lực phục vụ phát triển. So với bức tranh chung của kinh tế toàn cầu, ASEAN vẫn duy trì được động lực tăng trưởng với tín hiệu tích cực trong tiêu dùng nội địa, xuất khẩu và phục hồi trong ngành dịch vụ. Để hiện thực hóa kỳ vọng trên, các Bộ trưởng nhất trí củng cố hơn nữa khả năng tự cường và thích ứng linh hoạt của ASEAN trước mọi cơ hội và thách thức đặt ra cho khu vực.
ASEAN tiếp tục là một điểm sáng với dự báo tăng trưởng khả quan trong năm 2023 ở mức 4.7%. Trước tác động của đại dịch vẫn đang hiện hữu, ASEAN cần đặt hợp tác kinh tế, thương mại ở nhiệm vụ trung tâm, tận dụng hiệu quả các động lực tăng trưởng để tái cấu trúc nền kinh tế. ASEAN cần nắm chặt cơ hội để không bị bỏ lại phía sau.
2. ASEAN tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm cho hòa bình, ổn định và thịnh vượng ở khu vực
Các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã chia sẻ nhận định chung về tình hình bất ổn, phức tạp và tiềm ẩn nhiều rủi ro hiện nay, trong đó, nổi trội là cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, các vấn đề an ninh xuyên biên giới cùng diễn biến phức tạp tại nhiều điểm nóng. Trong bối cảnh đó, hội nghị đã cùng thảo luận, trao đổi định hướng nhằm phát huy vai trò trung tâm, đóng góp của ASEAN cho hòa bình, an ninh, ổn định ở khu vực.
Trong môi trường chiến lược đầy biến động, đoàn kết và vai trò trung tâm của ASEAN cần được khẳng định mạnh mẽ hơn nữa. ASEAN cần đi đầu trong việc định hình một cấu trúc khu vực mở, minh bạch, bao trùm và dựa trên luật lệ với sự tham gia tích cực và đóng góp trách nhiệm của các đối tác cho hòa bình, ổn định và thịnh vượng ở khu vực. Hợp tác trong các lĩnh vực như ổn định tài chính, tự cường chuỗi cung ứng, y tế, chuyển đổi số, an ninh năng lượng, an ninh lương thực… tiếp tục được thúc đẩy trên các kênh chuyên ngành của ASEAN, góp phần nâng cao năng lực và khả năng sẵn sàng ứng phó và chống chịu của ASEAN trước các thách thức hiện tại và tương lai. ASEAN cần tích cực tham vấn để tìm kiếm phương thức ứng xử phù hợp, và duy trì cách tiếp cận cân bằng, hài hòa trong quan hệ đối ngoại.
Chia sẻ nhận định chung về một thế giới ngày càng phức tạp, khó lường, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh ASEAN không thể tránh khỏi đối mặt với các thách thức cả từ bên trong và bên ngoài. Tuy nhiên, với sự tôi luyện trong 56 năm qua, ASEAN có đủ cơ sở để tự hào và tin tưởng về một Cộng đồng ASEAN đoàn kết và vững mạnh. Khẳng định hòa bình, an ninh, ổn định là điều kiện tiên quyết cho thịnh vượng, Bộ trưởng đề cao truyền thống đối thoại và hợp tác của ASEAN, tăng cường tin cậy, vượt qua khác biệt và xây dựng đồng thuận.Trong quan hệ với các đối tác, ASEAN cần duy trì cách tiếp cận cân bằng, cùng các đối tác tham vấn trên các vấn đề cùng quan tâm, bảo đảm tuân thủ các nguyên tắc cơ bản, quy trình và thủ tục của ASEAN.
3. ASEAN tái khẳng định lâp trường nguyên tắc về biển Đông
Trong phiên họp hẹp Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 56 (AMM-56), các nước ASEAN đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ các nguyên tắc, chuẩn mực và giá trị chung được nêu trong các văn kiện như Hiến chương ASEAN, Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á, Công ước Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS). Phiên họp cũng kêu gọi các đối tác tôn trọng vai trò trung tâm và lập trường của ASEAN, đặc biệt trong những vấn đề liên quan đến hòa bình, an ninh, ổn định ở khu vực.
Về vấn đề Biển Đông, các Bộ trưởng tái khẳng định lập trường nguyên tắc của ASEAN về Biển Đông, cam kết thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), hướng tới xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) thực chất, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982.
Phát biểu tại phiên họp, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh cần bảo đảm môi trường thuận lợi cho đàm phán COC, đề nghị ASEAN cần kiên trì với lập trường nguyên tắc, đề cao luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982, cùng hướng tới xây dựng Biển Đông thành vùng biển hoà bình và hợp tác. Bộ trưởng cũng tái khẳng định và đề nghị các đối tác tôn trọng lập trường nguyên tắc của ASEAN về Biển Đông.
4. ASEAN nhất trí hiệu quả tầm nhìn về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, tăng cường hợp tác thực chất và hiệu quả với các đối tác
Hội nghị nhất trí thúc đẩy triển khai hiệu quả Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, khuyến khích các đối tác hợp tác cụ thể, thực chất với ASEAN trên các lĩnh vực ưu tiên về kết nối, hợp tác hàng hải, phát triển bền vững và kinh tế, hỗ trợ ASEAN xây dựng Cộng đồng, góp phần vào hòa bình, ổn định và phồn vinh của khu vực. Bộ trưởng Ngoại giao các nước khẳng định mong muốn của ASEAN về mở rộng và làm sâu sắc quan hệ với các đối tác, đồng thời nhấn mạnh sự tham gia của các đối tác tại khu vực phải trên cơ sở tôn trọng vai trò trung tâm của ASEAN, thúc đẩy hợp tác cùng có lợi và cùng đóng góp xây dựng cấu trúc khu vực mở, minh bạch, bao trùm, dựa trên luật lệ.
Trong Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao các nước tham gia Cấp cao Đông Á (EAS), các nước cùng nhau kiểm điểm, định hướng hợp tác, trao đổi về tình hình quốc tế, khu vực, và chuẩn bị cho các Hội nghị Cấp cao tháng 9 tới tại Indonesia. Các Bộ trưởng Ngoại giao EAS khẳng định ý nghĩa đặc biệt của EAS, là diễn đàn của các Lãnh đạo Cấp cao đối thoại về các nội dung chiến lược, thúc đẩy hợp tác vì hòa bình, an ninh, ổn định và thịnh vượng bền vững tại khu vực. Trên cơ sở đó, các nước cam kết sẽ phát huy hơn nữa vai trò của EAS, lấy đối thoại chân thành, tham vấn tin cậy, hợp tác thiết thực làm công cụ chủ yếu trong trao đổi. Các Bộ trưởng Ngoại giao nhất trí sẽ cùng góp phần nâng cao khả năng thích ứng của các nước, định hình cấu trúc khu vực rộng mở, bao trùm, minh bạch, đề cao luật pháp quốc tế với ASEAN ở vị trí trung tâm. Tại các Hội nghị, các nước đã trao đổi sâu rộng về các vấn đề quốc tế và khu vực. Các Đối tác khẳng định ủng hộ các nỗ lực, cách tiếp cận cân bằng, khách quan và lập trường chung của ASEAN trong các vấn đề này. Hội nghị thông qua Kế hoạch Hành động EAS giai đoạn 2024 – 2028, với 16 lĩnh vực cụ thể như phát triển bền vững, hợp tác hàng hải, xúc tiến thương mại, kết nối, giáo dục, an ninh lương thực, trao quyền cho phụ nữ…
Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN – Hoa Kỳ, các Bộ trưởng khẳng định sẽ tiếp nối những phát triển trong hợp tác sau thành công của Hội nghị Cấp cao kỷ niệm tháng 5/2022, phát huy hơn nữa quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện ASEAN. Các đại biểu cũng cam kết sẽ phối hợp làm sâu sắc quan hệ kinh tế, thương mại, đầu tư, ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống. Đồng thời, ASEAN và Hoa Kỳ sẽ tăng cường hợp tác trong chuyển đổi năng lượng, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, phát triển hạ tầng bền vững, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu. ASEAN hoan nghênh đề xuất của Hoa Kỳ tham gia hợp tác triển khai Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (AOIP). Nhân dịp này, Ngoại trưởng Anthony Blinken thông báo sẽ thành lập Trung tâm ASEAN – Hoa Kỳ nhằm hỗ trợ cho những nỗ lực này.
Phát biểu tại các Hội nghị, Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn khẳng định các thành quả quan trọng của EAS, xứng tầm với những kỳ vọng dành cho mình. Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh thông qua tham vấn, EAS đã góp phần thúc đẩy văn hóa đối thoại và hợp tác, gia tăng điểm tương đồng, thu hẹp khác biệt, tăng cường tin cậy giữa các nước. Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn đánh giá cao cam kết và sự ủng hộ của các Đối tác dành cho ASEAN, đồng thời nhấn mạnh các cam kết đó cần được thể hiện bằng hành động, thông qua tham gia tích cực, đóng góp hiệu quả các cơ chế do ASEAN chủ trì.
Hoan nghênh kết quả hợp tác tốt đẹp giữa ASEAN – Hoa Kỳ, Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn khẳng định ASEAN sẽ phối hợp chặt chẽ với Hoa Kỳ đưa quan hệ đối tác chiến lược toàn diện phát triển thực chất, hiệu quả, cùng có lợi, góp phần thúc đẩy đối thoại, định hình và chia sẻ chuẩn mực ứng xử giữa các nước.
Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh cần ưu tiên thúc đẩy kinh tế, thương mại, khoa học, công nghệ, và đổi mới, sáng tạo là các lĩnh vực trọng tâm, động lực dẫn dắt cho hợp tác ASEAN – Hoa Kỳ. Đồng thời, cần tăng cường phối hợp đảm bảo tương lai bền vững cho 1 tỷ người dân hai bên thông qua hợp tác y tế, giáo dục, phát triển nguồn nhân lực, chuyển đổi xanh, phát triển bền vững. Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn đề nghị hai bên dành thêm quan tâm, hỗ trợ hiệu quả cho phát triển tiểu vùng, góp phần tăng trưởng bao trùm, công bằng và bền vững ở khu vực.
5. ASEAN tái khẳng định mục tiêu xây dựng Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân; đẩy mạnh hợp tác khu vực về quyền con người
Hoạt động đầu tiên của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN trong khuôn khổ AMM-56 là Hội nghị Ủy ban Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ) và phiên đối thoại với Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR) sáng ngày 11/7/2023. Ủy ban Hiệp ước SEANWFZ đã nghe Tổng Thư ký ASEAN báo cáo tình hình triển khai Kế hoạch Hành động SEANWFZ giai đoạn 2023-2027, hoan nghênh các kết quả đạt được trong thúc đẩy an ninh, an toàn hạt nhân cũng như trong hợp tác ASEAN với các đối tác, nhất trí tiếp tục tìm kiếm giải pháp cho việc các nước có vũ khí hạt nhân tham gia Hiệp ước. Đặc biệt, trong bối cảnh chứng kiến nhiều biến động và thách thức, kể cả nguy cơ xung đột hạt nhân, các Bộ trưởng khẳng định lại ý chí chính trị của các nước tham gia Hiệp ước duy trì mục tiêu của SEANWFZ, tham vấn, đối thoại vì một Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân. Các Bộ trưởng thông qua tài liệu Phương hướng về các sáng kiến hợp tác chung giữa ASEAN và Cơ quan ngăn cấm vũ khí hạt nhân tại Mỹ La-tinh và Ca-ri-bê (OPANAL), góp phần nâng cao giá trị của Hiệp ước SEANWFZ, đồng thời đóng góp vào các nỗ lực chung chống phổ biến vũ khí hạt nhân và giải trừ quân bị.
Chia sẻ tầm quan trọng của SEANWFZ, Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh sự cần thiết nâng cao giá trị và vị thế của Hiệp ước trong bối cảnh phức tạp và tiềm ẩn nhiều rủi ro hiện nay, khẳng định cam kết và quyết tâm của Việt Nam triển khai hiệu quả Kế hoạch Hành động Hiệp ước, và nhất trí cùng ASEAN tiếp tục thúc đẩy các nước sở hữu vũ khí hạt nhân tham gia Nghị định thư SEANWFZ.
Các Bộ trưởng ASEAN cũng đã có phiên đối thoại với Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR). Với 15 hoạt động trong năm qua, Ủy ban AICHR đã thúc đẩy hợp tác về quyền con người đạt kết quả cụ thể trên nhiều lĩnh vực như quyền của người khuyết tật, quyền trẻ em, biến đổi khí hậu, quyền môi trường… Thông qua tham vấn, hỗ trợ chính sách cho các cơ quan chuyên ngành và các chuyến đi thực tế, AICHR có cơ hội trao đổi, lắng nghe ý kiến và quan tâm của nhiều nhóm, giới, góp phần thiết thực đưa Cộng đồng ASEAN đến gần hơn với người dân và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân. Các Bộ trưởng Ngoại giao nhấn mạnh thúc đẩy và bảo đảm quyền con người là nội dung và mục tiêu xuyên suốt của tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN. Trước tác động thuận nghịch của nhiều vấn đề đang nổi lên hiện nay, ảnh hưởng sâu sắc đến quyền con người, AICHR với vai trò và nhiệm vụ được giao cần nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường tham vấn và đối thoại liên ngành để xây dựng giải pháp thấu đáo, bảo đảm tốt nhất lợi ích của người dân và phù hợp với quan tâm chung của khu vực.
Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đánh giá cao nỗ lực của AICHR và kết quả triển khai Kế hoạch công tác 2021-2025, đề nghị AICHR duy trì cách tiếp cận tiệm tiến, phù hợp với quan tâm của các nước; triển khai các hoạt động hợp tác với các đối tác trên tinh thần xây dựng, thiện chí, phù hợp với nguyên tắc, quy trình và thủ tục của ASEAN.
6. ASEAN khẳng định sẽ kiên trì hỗ trợ Myanmar
Trao đổi về các vấn đề quốc tế, khu vực cùng quan tâm, các bộ trưởng ASEAN chia sẻ quan ngại về tình hình phức tạp tiếp diễn tại Myanmar, nhấn mạnh ASEAN cần giữ vững đoàn kết, phát huy vai trò trung tâm trong hỗ trợ Myanmar, bảo đảm hình ảnh và uy tín của ASEAN.
Các Bộ trưởng khẳng định Đồng thuận 5 điểm và Quyết định năm 2022 của các lãnh đạo cấp cao về triển khai Đồng thuận 5 điểm còn nguyên giá trị và vẫn là các văn bản định hướng cho nỗ lực của ASEAN, bày tỏ ủng hộ nỗ lực của Chủ tịch và Đặc Phái viên, tiếp tục đối thoại xây dựng với Myanmar, kiên trì hỗ trợ Myanmar tìm giải pháp khả thi, bền vững.
Các bộ trưởng nhất trí ASEAN cần tích cực tăng cường hỗ trợ nhân đạo cho Myanmar, đặc biệt phát huy vai trò của Trung tâm Điều phối hỗ trợ nhân đạo của ASEAN (AHA) trong huy động và triển khai hỗ trợ nhân đạo cho người dân nước này.■
Hoàng Ngọc (tổng hợp)
