Một sự kiện thu hút sự quan tâm lớn trên thế giới là Hội nghị Thượng đỉnh của Tổ chức hợp tác Thượng Hải (SCO), diễn ra tại Trung Quốc, nơi nước chủ nhà cũng đang đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên của SCO. Hội nghị diễn ra từ ngày 31/8 đến 1/9/2025 tại Thiên Tân, Trung Quốc, đã gây xôn xao trong dư luận quốc tế. Sự kiện này diễn ra sau Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) tại thủ đô Astana của Kazakhstan vào năm 2024, trong bối cảnh thế giới đang chứng kiến nhiều biến động lớn.
Cuộc chiến Ukraine vẫn là tâm điểm nóng toàn cầu, cùng với các cuộc xung đột giữa Israel và các quốc gia Ả Rập, đặc biệt là sự căng thẳng với Iran. Tình hình Trung Đông tiếp tục căng thẳng với sự sụp đổ của Syria. Khu vực Kavkaz cũng đang diễn ra sự tranh giành ảnh hưởng chính trị, tạo ra lo ngại về khả năng đối đầu giữa các cường quốc, đặc biệt là Nga, khi ngày càng có xu hướng nghiêng về Mỹ và các quốc gia phương Tây trong chiến lược ứng phó đối đầu với Moscow. Các nước Nam Á cũng chứng kiến nhiều biến động, đặc biệt là xung đột giữa Pakistan và Ấn Độ. Tuy nhiên, tác động lớn nhất đến từ chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump, bao gồm các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc nhắm vào nền kinh tế Nga. Một trong những động thái quan trọng là việc áp dụng trừng phạt thứ cấp đối với các quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ, những quốc gia tiếp tục mua dầu từ Nga. Mục tiêu của các biện pháp này là làm suy yếu nền kinh tế và tài chính của Nga, đồng thời tạo sức ép buộc Nga phải chấp nhận các điều kiện đàm phán thương lượng với Ukraine dưới ảnh hưởng của Mỹ.
Với những diễn biến gần đây, Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) đã trở thành một yếu tố quan trọng tác động đến trật tự thế giới. SCO là một tổ chức hợp tác quốc tế, chủ yếu tập trung vào an ninh và phát triển khu vực, được thành lập sau sự sụp đổ của Liên Xô. Các quốc gia thành viên sáng lập bao gồm Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan và Uzbekistan (nhiều nước Trung Á). Hiện nay, SCO đã mở rộng với các thành viên chính thức khác như Ấn Độ và Pakistan (gia nhập năm 2017), Iran (gia nhập năm 2023) và Belarus (gia nhập năm 2024) từ các khu vực Nam Á, Tây Á và Đông Âu. Bên cạnh các thành viên chính thức, SCO còn thu hút sự tham gia của hàng chục quốc gia khác với tư cách là quan sát viên hoặc đối tác đối thoại, trong đó có Thổ Nhĩ Kỳ (một quốc gia thuộc khối NATO). Việt Nam cũng là một trong các quốc gia được mời tham dự. Như vậy thành phần dự hội nghị SCO-25 có nhiều thành viên trong khối BRICS. Tất cả các diễn biến của hội nghị, khi được xem xét toàn diện về nội dung và các hoạt động, đã phản ánh những vấn đề quan trọng về chính trị và an ninh quốc tế, từ đó tác động sâu rộng đến tình hình khu vực và thế giới. Đó là:
Trước tiên, nước chủ nhà Trung Quốc tại Hội nghị SCO lần này cho thấy sự mạnh mẽ của quốc gia này không chỉ về kinh tế mà còn cả quân sự và văn hóa. Trung Quốc đã tổ chức sự kiện một cách hoành tráng và chu đáo, chủ động đưa ra nhiều sáng kiến mới, làm nổi bật vai trò của mình trong hội nghị. Bên cạnh Trung Quốc, Nga cũng thể hiện vai trò quan trọng khi hai quốc gia này gần như trở thành trung tâm của hội nghị, phát ra những nội dung và vấn đề chủ yếu. Một điểm đặc biệt trong hội nghị SCO lần này là sự tham dự của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi. Ông được đón tiếp trọng thị, và Trung Quốc đã trải thảm đỏ đón chào ông Modi. Sự xuất hiện của ba nhà lãnh đạo, Tập Cận Bình, Vladimir Putin và Narendra Modi, với thái độ thân mật và gần gũi, đã tạo nên hình ảnh ba cường quốc lớn hợp tác và thân thiện tại hội nghị này. Điều này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh Ấn Độ đang chịu áp lực từ Mỹ, nhất là các trừng phạt thứ cấp đối với Ấn Độ vì mua dầu từ Nga. Việc ông Modi tham gia hội nghị SCO không chỉ mang tính chất chính trị quan trọng mà còn thể hiện sự gắn kết giữa Ấn Độ, Trung Quốc và Nga trong một bối cảnh toàn cầu đầy biến động.
Thứ hai, Hội nghị SCO lần này phản ánh sự gắn kết mạnh mẽ giữa các quốc gia ở Nam Bán cầu, đặc biệt là các quốc gia Trung Á, nơi đang đối mặt với nhiều xáo trộn trong các vấn đề địa chính trị và ảnh hưởng của phương Tây đối với phương Đông, cũng như sự cạnh tranh giữa Liên minh châu Âu, Nga và Trung Quốc. Một trong những điểm nổi bật là sự gắn kết chưa từng thấy giữa Ấn Độ và Trung Quốc trong nhiều thập kỷ qua, đặc biệt là về vấn đề biên giới giữa hai nước. Trước đây, mối quan hệ này tưởng chừng như không thể hàn gắn, và phương Tây, đặc biệt là Mỹ, luôn mong muốn có mâu thuẫn giữa Trung Quốc và Ấn Độ vì điều này có lợi cho Mỹ. Tuy nhiên, lần này, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã quyết định đến Trung Quốc, và sự đoàn kết giữa hai quốc gia, được ví như “Rồng” và “Voi”, tạo ra sức mạnh lớn. Đây cũng là lần đầu tiên sau 7 năm Thủ tướng Ấn Độ đến thăm Trung Quốc.
Cả hai nhà lãnh đạo của hai cường quốc này đều nhấn mạnh vai trò lịch sử của Trung Quốc và Ấn Độ trong việc định hướng tương lai của bán cầu Nam. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng nêu rõ ràng mối quan hệ giữa hai nước đang phát triển mạnh mẽ, trong khi thế giới dần chuyển động theo hướng mới, và Trung Quốc cùng Ấn Độ, với nền văn minh lâu đời nhất và dân số đông nhất, sẽ trở thành trung tâm của bán cầu Nam. Hai nước sẽ trở thành bạn bè và láng giềng tốt, cùng nhau xây dựng sức mạnh đoàn kết. Cả hai nhà lãnh đạo đều khẳng định rằng Ấn Độ và Trung Quốc có trách nhiệm bảo vệ trật tự đa phương, thúc đẩy một trật tự đa cực và nâng cao tính dân chủ trong các thể chế quốc tế. Họ cũng cam kết hợp tác vì hòa bình và thịnh vượng của châu Á và toàn cầu. Thủ tướng Modi cũng nhấn mạnh rằng sự phát triển và thịnh vượng của 2,8 tỷ người, đại diện cho hai cường quốc này, sẽ có ảnh hưởng lớn đối với tương lai của thế giới.
Thứ ba, trong hội nghị SCO-25 lần này, vai trò của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin đặc biệt nổi bật trong việc gắn kết với các quốc gia khu vực Kavkaz. Armenia và Azerbaijan, hai quốc gia vốn đang có xu hướng ngả về phương Tây, cũng tham gia hội nghị lần này. Sự kiện đáng chú ý là trong ngày 8 tháng 8 vừa qua tại Washington, hai quốc gia này đã ký kết thỏa thuận hợp tác với Mỹ để xây dựng một hành lang kinh tế, được biết đến với tên gọi “Tuyến đường Trump vì Hòa bình và Thịnh vượng Quốc tế”. Điều này cho thấy mối quan hệ giữa Armenia, Azerbaijan và Nga đang có dấu hiệu rạn nứt đáng kể. Tuy nhiên, tại hội nghị này, Tổng thống Putin thừa nhận rằng quan hệ giữa Nga và Armenia đối mặt với nhiều thách thức, nhưng vẫn khẳng định rằng mối quan hệ này vẫn rất quan trọng đối với cả hai dân tộc. Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan cũng nhấn mạnh rằng, Armenia vẫn coi Nga là một người anh em và là một láng giềng quan trọng. Mặc dù Tổng thống Putin chưa có cuộc gặp trực tiếp với Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev trong khuôn khổ hội nghị, nhưng Đại diện của Tổng thống Putin, Yuri Ushakov, đã có các cuộc tiếp xúc với đoàn đại biểu của Azerbaijan. Đây là một dấu hiệu tích cực trong quan hệ giữa Nga và Azerbaijan, quốc gia mà quan hệ với Nga thời gian gần đây đã trở nên căng thẳng. Sự tiếp xúc này có thể mở ra cơ hội thiết lập lại mối quan hệ bình thường giữa Nga và Azerbaijan trong tương lai.
Ngoài ra, một vấn đề đáng chú ý nữa trong hội nghị SCO lần này là mối quan hệ gần gũi giữa Pakistan và Armenia, thể hiện qua việc thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức giữa hai quốc gia này. Pakistan, một đồng minh của Trung Quốc, từ lâu đã duy trì quan hệ tốt với Iran và Azerbaijan. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên Pakistan và Armenia thiết lập mối quan hệ ngoại giao thông qua SCO tại Trung Quốc, một điều hết sức mới mẻ vì trước đây họ chưa từng có sự kết nối chính thức. Armenia là một quốc gia nằm giữa các quốc gia Hồi giáo, nhưng lại theo đạo Thiên Chúa, điều này đã tạo ra những rào cản trong mối quan hệ với các quốc gia Hồi giáo như Pakistan. Tuy nhiên, lần này, mối quan hệ giữa Armenia và Pakistan đã vượt qua những khó khăn và rào cản trước đó. Sự kết nối này không chỉ là về chính trị mà còn bao gồm hợp tác thương mại trong khu vực, điều này rất quan trọng trong bối cảnh các quốc gia này đang phải đối mặt với những khó khăn kinh tế.
Điều này cho thấy rõ ràng vai trò trung gian ngoại giao của Trung Quốc trong khu vực Á – Âu, nơi Trung Quốc không chỉ là một cường quốc kinh tế mà còn là một cầu nối chiến lược quan trọng, giúp giải quyết những căng thẳng địa chính trị và thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực. Trung Quốc đang đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các quốc gia như Azerbaijan, Pakistan và Armenia, tạo ra một mối quan hệ chính thức và bền chặt. Điều này có thể đang dẫn đến sự tái định hình của “tam giác” Armenia – Pakistan – Azerbaijan và có thể là một diễn biến quan trọng đối với toàn bộ khu vực Trung Á, một khu vực chiến lược và chưa từng có tiền lệ trong việc thiết lập các mối quan hệ như vậy.
Nhìn tổng thể, Hội nghị SCO năm nay đã có những tiến triển rõ rệt so với năm trước, đặc biệt là sự phát triển của bán cầu phía Nam. Hội nghị SCO lần thứ 25 đã cho thấy những bước tiến đáng kể trong việc thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia từ Đông Âu, Trung Á, Nam Á và các khu vực khác, trong đó Chủ tịch Tập Cận Bình, Tổng thống Putin và Thủ tướng Modi đóng vai trò vô cùng quan trọng. Họ là động lực thúc đẩy sự kết nối giữa các quốc gia trong khối, từ Kavkaz cho đến Nam Á, góp phần tạo nên những thay đổi lớn chưa từng có trong năm nay. Vai trò của ba nhà lãnh đạo này đã tạo ra một sự chuyển biến mạnh mẽ trong thế giới hiện đại, làm tăng ảnh hưởng của SCO và khối các quốc gia phương Đông.
Tại hội nghị, các nhà lãnh đạo các quốc gia lớn đều đưa ra những bài phát biểu quan trọng. Chủ tịch Tập Cận Bình của Trung Quốc đã kêu gọi trong khuôn khổ Tổ chức Hợp tác Thượng Hải thành lập một ngân hàng phát triển dành riêng cho SCO, đồng thời hối thúc việc thành lập ngân hàng này phải được thực hiện sớm. Một ngân hàng chung như vậy sẽ có thể cấp vốn cho các dự án của các quốc gia thành viên theo một tiêu chí chung. Các nhà phân tích cho rằng đây là một ý tưởng rất khả thi và có tiềm năng lớn. Theo số liệu của Trung Quốc, nền kinh tế của các quốc gia trong SCO hiện đã đạt mức 30 nghìn tỷ USD, và ảnh hưởng kinh tế của tổ chức này ngày càng gia tăng. Trung Quốc cam kết cung cấp khoản vay trị giá 1,4 tỷ USD cho các thành viên SCO và đầu tư vào 100 dự án tại các quốc gia thành viên. Tổng mức đầu tư của Trung Quốc vào các nền kinh tế trong khối SCO đã vượt quá 34 tỷ USD. Chủ tịch Tập Cận Bình cũng kêu gọi nhanh chóng thành lập một trung tâm SCO để đối phó với những thách thức an ninh ngày càng gia tăng trong khu vực, đặc biệt là những vấn đề về an ninh và sự biến động của các khu vực như Kavkaz và Trung Á. Sự chủ động của Trung Quốc trong các sáng kiến này không chỉ khẳng định vai trò lãnh đạo của quốc gia này trong SCO mà còn mở ra một giai đoạn hợp tác mới mạnh mẽ hơn trong khu vực để đối phó với những thách thức an ninh đang ngày càng gia tăng.
Bài phát biểu của Tổng thống Nga V. Putin tại hội nghị SCO cũng có nhiều nội dung đáng chú ý. Ông kêu gọi các quốc gia tham gia SCO đoàn kết cùng nhau vì mục tiêu xây dựng một trật tự thế giới công bằng hơn, đa cực hơn. Putin cũng gửi thông điệp mạnh mẽ đến phương Tây rằng Nga sẽ không từ bỏ việc củng cố ảnh hưởng chính trị của mình tại Ukraine trong thời gian tới. Ông cho rằng cuộc xung đột tại Ukraine bắt nguồn từ cuộc đảo chính phi pháp do phương Tây dàn dựng tại Maidan vào năm 2014, cùng với việc Ukraine bị NATO lôi kéo, biến quốc gia này thành một mối đe dọa trực tiếp đối với an ninh của Nga. Ông cũng dành phần lớn nội dung bài phát biểu để ca ngợi Trung Quốc, Ấn Độ và các quốc gia khác vì những nỗ lực thúc đẩy hòa bình. Ông Putin xác nhận rằng hội nghị thượng đỉnh giữa ông và Tổng thống Trump ở Alaska đã thể hiện khát vọng chung để giải quyết cuộc chiến này thông qua ngoại giao. Ông bày tỏ hy vọng rằng đây là con đường dẫn đến hòa bình tại Ukraine trong tương lai. Tổng thống Putin cũng nhấn mạnh rằng các cuộc đối thoại giữa các quốc gia thành viên của SCO sẽ tạo ra nền tảng an ninh vững chắc cho khu vực Á – Âu, thay thế các mô hình đã lỗi thời ở châu Âu và Đại Tây Dương, với việc châu Âu làm trung tâm.
Tổng thống Putin cũng khẳng định rằng hội nghị SCO đang ngày càng gia tăng ảnh hưởng một cách vững chắc trong việc giải quyết các vấn đề lớn trên thế giới. Các luồng tiền nội tệ ngày càng được sử dụng nhiều hơn trong các giao dịch song phương giữa các quốc gia SCO, đồng thời sự hợp tác phát triển cũng đang được đẩy mạnh. Tổng thống Putin nhấn mạnh rằng Hiến chương Liên hợp quốc đã đề ra những nguyên tắc cơ bản phù hợp với nền tảng mà SCO được xây dựng, đó là sự thống nhất và đoàn kết của các quốc gia cùng chí hướng, cam kết xây dựng một trật tự thế giới đa cực và công bằng. Phát biểu của Putin thể hiện nỗ lực của Nga trong việc kết nối tôn chỉ của SCO với Hiến chương Liên hợp quốc mang tính công lý cao.
Tại hội nghị, phát biểu của Tổng thống Belarus Aleksandr Lukashenko chứa đựng nhiều thông tin quan trọng, khi ông chia sẻ về những ký ức chiến tranh và tầm nhìn tương lai. Ông tin rằng một lần nữa, các quốc gia hậu Xô Viết và Trung Quốc sẽ cùng nhau, chung vai, định hình dòng chảy lịch sử và sẽ tiếp tục làm như vậy trong tương lai gần.
Ngoài ra, các thành viên của SCO đã thống nhất thúc đẩy quá trình thành lập Ngân hàng Phát triển SCO theo đề xuất của Chủ tịch Tập Cận Bình. Hội nghị cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải cải cách cấu trúc của Liên hợp quốc để tổ chức này có thể thích ứng với những thay đổi toàn cầu và đối phó hiệu quả với các thách thức kinh tế, địa chính trị mới. SCO bày tỏ cam kết mạnh mẽ và sẵn sàng nỗ lực cùng cộng đồng quốc tế để bảo vệ hòa bình và ổn định tại khu vực.
Đặc biệt, trong hội nghị SCO lần này, các thành viên đã ra một tuyên bố chung, với điểm nhấn quan trọng về việc thành lập một Trung tâm Toàn diện để Đối phó với Các Thách thức và Mối đe dọa An ninh nhằm đối phó với các thách thức an ninh đối với các quốc gia thành viên. Đây là một bước đi mang tính chiến lược, thể hiện sự thống nhất trong việc đối phó với các vấn đề an ninh toàn cầu. Mặc dù SCO là một tổ chức tập trung chủ yếu vào an ninh, nhưng cơ cấu và khái niệm của nó cũng có những điểm tương đồng với các vấn đề kinh tế, điều này mở ra khả năng cho rằng các tổ chức như BRICS hoặc SCO sẽ phát triển các cơ chế liên quan đến kinh tế, thương mại, cấm vận và thuế quan.
Đây là một thông tin rất đáng chú ý, đánh dấu lần đầu tiên các quốc gia Nam bán cầu hành động cụ thể trong lĩnh vực này. Về khía cạnh an ninh, điều này cho thấy các nước như Iran, và có thể cả khu vực Kavkaz, nơi vẫn còn những tranh chấp, sẽ có những bước đi tiếp theo để củng cố an ninh trong khu vực. Điều này chứng tỏ rằng trong tương lai, các quốc gia thành viên SCO sẽ không còn phải lo ngại về bất kỳ mối đe dọa nào, kể cả từ Nga. Đây là một định hướng quan trọng, tương tự như mô hình Điều 5 của NATO, nghĩa là các quốc gia thành viên có trách nhiệm bảo vệ an ninh quốc phòng của nhau. Tuyên bố này cũng mở ra khả năng áp dụng các cơ chế tương tự trong các lĩnh vực khác như thương mại và kinh tế, thể hiện sự chuyển mình trong quan hệ hợp tác của các quốc gia SCO.
Phản ứng của phương Tây đối với Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tổ chức tại Thiên Tân, Trung Quốc, đã phản ánh sự lo ngại sâu sắc về xu hướng chuyển dịch quyền lực toàn cầu và sự nổi lên của một trục đối trọng với phương Tây. Tổng thống Mỹ Donald Trump đã phản ứng trên mạng xã hội Truth Social, gửi lời chúc mừng đến Chủ tịch Tập Cận Bình và các nhà lãnh đạo khác, đồng thời ám chỉ rằng họ đang “âm mưu chống lại Hoa Kỳ”. Ông viết: “Chúc Chủ tịch Tập Cận Bình và những người dân tuyệt vời của Trung Quốc có một ngày lễ tuyệt vời và lâu dài. Xin hãy gửi lời chào thân ái của tôi đến Vladimir Putin và Kim Jong – un, khi các bạn âm mưu chống lại Hợp chủng quốc Hoa Kỳ”.
Trong khi các nhà lãnh đạo Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Triều Tiên thể hiện sự đoàn kết tại hội nghị, các phương tiện truyền thông phương Tây đã sử dụng ngôn từ mạnh mẽ để mô tả sự kiện này. Họ gọi các nhà lãnh đạo SCO là “kẻ thù nguy hiểm”, “trục ma quái” và “băng đảng”, phản ánh cảm giác bất an và lo ngại về sự thiếu ổn định trong trật tự quốc tế hiện tại. Phản ứng này của Tổng thống Trump và các phương tiện truyền thông phương Tây cho thấy một cảm giác bị động và lúng túng trước sự phát triển mạnh mẽ của SCO. Việc các quốc gia như Ấn Độ, vốn là đối tác quan trọng của Mỹ, thể hiện sự gắn kết với Trung Quốc và Nga tại hội nghị đã làm nổi bật sự suy yếu trong chiến lược đối ngoại của phương Tây. Điều này đặt ra một thách thức lớn đối với trật tự quốc tế do phương Tây dẫn dắt, và là vấn đề cần được theo dõi chặt chẽ trong thời gian tới.
Trên cơ sở những thông tin diễn ra tại Hội nghị SCO-25, có thể rút ra những điều quan trọng: Đây không phải là một hội nghị thông thường hay định kỳ mà là một sự kiện quốc tế mang tầm chiến lược, nhằm mục đích tái định hình trật tự quốc tế. Một liên minh mới đang hình thành, đồng nghĩa với sự xuất hiện của một quyền lực mới đang nổi lên ở phương Đông, tạo thành một sức mạnh về kinh tế, quân sự và an ninh đủ sức thách thức quyền lực và vai trò bá chủ của phương Tây. Điều này cũng đồng nghĩa với bước khởi đầu của quá trình tái định hình trật tự toàn cầu, trong đó phương Tây không còn giữ độc quyền, và đồng đô la sẽ không còn ngự trị trong nền kinh tế thế giới.
Như vậy, trong thời gian tới, nhìn từ góc độ địa chính trị, nó là cuộc đối đầu tàn khốc giữa một bên trỗi dậy không thể ngăn cản dưới ánh sáng công lý, công bằng và trật tự, với một bên đại diện cho các thế lực đã kiểm soát, thao túng, thống trị thế giới bao nhiêu năm và bây giờ đang trượt khỏi đạo lý, đạo đức. Cuộc đối đầu về kinh tế sẽ trở thành yếu tố quan trọng hàng đầu trong mối quan hệ quốc tế, và thế giới sẽ phải đối diện với nhiều vấn đề mới trong tương lai. Điều này mở ra hướng đi mới cho các quốc gia Nam Bán cầu, đặc biệt là các quốc gia phương Đông, khi họ có thể định hình lại chiến lược phát triển và hợp tác quốc tế. Hội nghị SCO-25 cũng cho thấy vai trò nổi bật của Trung Quốc. Không chỉ là “công xưởng” của thế giới, Trung Quốc đã trở thành một trung tâm kinh tế, chính trị và quân sự toàn cầu. Với vai trò là Chủ tịch SCO-25, Trung Quốc đã thể hiện mình là trung tâm quyền lực mới, nơi hội tụ các sáng kiến phát triển trong SCO và trên toàn cầu. Trung Quốc đã kết nối các khu vực Á-Âu, Châu Phi và Mĩ La-tinh tạo ra một mạng lưới hợp tác toàn cầu với sự tham gia và ảnh hưởng ngày càng lớn.■
PHƯƠNG HUYỀN
