Trong thời gian gần đây, bài viết của một nam học sinh đạt giải thưởng của chương trình Đường lên đỉnh Olympia nói về Đảng, nhà nước và chế độ của Việt Nam đã thu hút nhiều sự chú ý trên mạng xã hội, với những ý kiến nhạy cảm. Bài viết này đã mở ra cuộc thảo luận về cách những người trẻ ngày nay nhìn nhận các giá trị xã hội, chính trị và tương lai của đất nước. Trong bối cảnh Việt Nam đang phát triển nhanh chóng và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc tiếp cận với nhiều luồng tư tưởng khác nhau đã dẫn đến sự đa dạng hóa và phức tạp hóa trong quan điểm của giới trẻ về nhìn nhận Đảng, nhà nước và các giá trị xã hội của Việt Nam.
Dưới góc nhìn của một người còn trẻ nhưng đã có cơ hội tiếp xúc với nền giáo dục phương Tây từ nhỏ và may mắn được trải nghiệm đi nhiều quốc gia, tôi nhận thấy rằng sự đa dạng trong tư tưởng của giới trẻ không chỉ đơn thuần là hiện tượng cá nhân mà còn phản ánh những vấn đề sâu xa hơn về bản sắc, định hướng và sự phát triển của đất nước. Bài bình luận này sẽ phân tích các yếu tố hình thành nên những quan điểm đa dạng và phức tạp của người trẻ Việt Nam, từ ảnh hưởng của toàn cầu hóa và hội nhập, cho đến những thách thức trong việc dung hòa giữa tư tưởng cá nhân và mục tiêu xã hội. Mục tiêu là để làm rõ hơn về sự phát triển tư tưởng của người trẻ, những ảo tưởng có thể xảy ra, và tại sao có những khác biệt trong cách nhìn nhận giữa các hệ thống chính trị khác nhau.
Sự hình thành tư tưởng của thế hệ trẻ
Sự hội nhập và toàn cầu hoá đã góp phần đưa Việt Nam lên một vị thế mới, mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng mang đến không ít thách thức. Một trong những tác động rõ rệt nhất là sự tiếp xúc và giao thoa với nhiều nền văn hóa khác nhau. Giới trẻ Việt Nam hiện nay không chỉ lớn lên trong môi trường giáo dục và văn hóa trong nước, mà còn tiếp xúc rộng rãi với các giá trị và tư tưởng từ khắp nơi trên thế giới thông qua internet, du học, du lịch, và giao lưu quốc tế.
Đối với chính tôi, việc có cơ hội tiếp cận với nhiều nguồn thông tin và quan điểm khác nhau đã làm đa dạng hóa suy nghĩ của tôi, giúp tôi cái nhìn toàn diện và đa chiều hơn về các vấn đề xã hội và chính trị. Tuy nhiên, theo quan sát của tôi, một số thành phần trong giới trẻ không chỉ tiếp thu các giá trị tích cực như sự tự do, dân chủ, và tôn trọng quyền con người từ các nước phương Tây, mà họ còn nhìn thấy những khác biệt trong cách quản lý và phát triển xã hội giữa các hệ thống chính trị. Từ đó, sự phức tạp hoá này góp phần làm nảy ra trong họ những tư tưởng trái ngược với đa số những giá trị truyền thống đã tồn tại bấy lâu nay trong xã hội Việt Nam.
Ví dụ, khi chứng kiến sự năng động, sáng tạo và các quyền tự do cá nhân được đề cao ở các quốc gia phương Tây, nhiều người trẻ bắt đầu đặt câu hỏi về các giá trị và hệ thống mà họ đã được dạy ở Việt Nam. Họ dễ dàng nhận thấy những gì họ cho là thiếu sót hoặc hạn chế trong xã hội, từ đó phát sinh tâm lý phê phán, thậm chí là bất mãn với Đảng và nhà nước. Sự tiếp cận này tạo ra một cái nhìn mới mẻ nhưng cũng đầy mâu thuẫn, khi người trẻ phải đối mặt với việc dung hòa giữa những giá trị truyền thống của dân tộc và những khát khao thay đổi theo hướng hiện đại hơn.
Thêm vào đó, sự phát triển nhanh chóng của truyền thông và mạng xã hội cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình những tư tưởng trái ngược của người trẻ. Trên một xã hội “ảo”, nơi mà giới trẻ có thể tiếp cận dễ dàng bằng vài thao tác đơn giản, họ thường bị cuốn theo những thông tin mang tính đối lập, cả tích cực lẫn tiêu cực về các hệ thống chính trị khác nhau, từ đó hình thành những quan điểm đối lập trong suy nghĩ cá nhân. Dần dần, họ sẽ chỉ tiếp nhận những thông tin phù hợp với quan điểm cá nhân sẽ làm cho suy nghĩ của họ ngày càng trở nên cứng nhắc và khó thay đổi.
Kết quả là, giới trẻ Việt Nam ngày nay không còn là những cá nhân chỉ chấp nhận một chiều các giá trị đã được truyền dạy ở trường lớp, mà họ tìm kiếm, thậm chí thách thức và phê phán những gì đã cũ kỹ, không còn phù hợp. Vì vậy, sự đa dạng và phức tạp trong tư tưởng của những bạn trẻ này có điểm tốt là nó đã tạo nên những luồng ý kiến mới mẻ, phù hợp với thời thế để phát triển đất nước thịnh vượng hơn, nhưng đôi khi, những ý kiến mới mẻ đó lại gây ra sự xung đột trong xã hội, khi những quan điểm hiện đại đối lập với những giá trị truyền thống mà cha ông ta đã để lại suốt bấy lâu nay. Điều quan trọng là trong một xã hội, chúng ta nên tôn trọng và có sự thấu hiểu lẫn nhau giữa các thế hệ, và rồi cùng tìm ra con đường phát triển phù hợp nhất cho Việt Nam.
Sự ảo tưởng về mình để có thể phê phán
Một trong những hiện tượng phổ biến trong giới trẻ tài năng hiện nay là sự ảo tưởng về năng lực và tầm ảnh hưởng của bản thân. Khi đã đạt những thành tích nổi bật nhất định thì cái tôi của họ sẽ nổi lên mạnh mẽ. Nhiều người trẻ cảm thấy rằng họ có đủ kiến thức và khả năng để đánh giá và phê phán mọi vấn đề, kể cả những vấn đề chính trị và xã hội phức tạp của đất nước. Sự tự tin này, mặc dù có thể là động lực thúc đẩy sự phát triển cá nhân, đôi khi lại dẫn đến những phê phán thiếu cân nhắc và thiếu hiểu biết sâu sắc về bối cảnh rộng lớn hơn.
Các thành tích trong học tập, giải thưởng quốc tế, hoặc trải nghiệm ở các nước phát triển đôi khi tạo ra ảo tưởng về một sự “ưu việt” trong tư duy, khiến một số người trẻ dễ dàng phê phán những giá trị và chính sách của hệ thống trong nước. Họ so sánh một cách trực tiếp các giá trị phương Tây với tình hình ở Việt Nam mà không cân nhắc đến sự khác biệt về lịch sử, văn hóa, kinh tế và xã hội. Điều này có thể dẫn đến những kết luận vội vàng, rằng những gì không giống với các nước phương Tây đều là lạc hậu, không hiệu quả hoặc cần phải thay đổi ngay lập tức.
Ví dụ, nhiều người trẻ dễ dàng chỉ trích các chính sách của Đảng và nhà nước mà không hiểu rõ những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt, từ việc duy trì sự ổn định xã hội, cân bằng phát triển kinh tế và bảo vệ lợi ích quốc gia trong một thế giới đầy biến động. Họ có thể chỉ thấy những bất cập trước mắt mà bỏ qua các nỗ lực cải cách không ngừng của chính phủ, cũng như các yếu tố phức tạp mà một quốc gia đang phát triển phải đối diện.
Sự ảo tưởng này không chỉ giới hạn ở các phê phán chính sách, mà còn mở rộng sang việc đánh giá toàn diện hệ thống chính trị và xã hội. Một số người trẻ có xu hướng tin rằng chỉ cần áp dụng những mô hình từ các nước tư bản phát triển, như dân chủ đa đảng hay kinh tế thị trường tự do, thì mọi vấn đề của Việt Nam sẽ được giải quyết. Tuy nhiên, họ thường bỏ qua thực tế rằng mỗi quốc gia có một bối cảnh riêng biệt, và các mô hình chính trị, kinh tế không thể áp dụng một cách máy móc mà cần được điều chỉnh phù hợp với điều kiện và nhu cầu cụ thể của từng nước.
Điều đáng chú ý là, trong khi phê phán hệ thống, nhiều người trẻ lại thiếu những giải pháp thực tế và khả thi. Họ dễ dàng chỉ ra những gì sai, nhưng khi đối diện với câu hỏi làm thế nào để cải thiện tình hình, câu trả lời thường chung chung hoặc dựa trên những kỳ vọng không thực tế. Sự thiếu hiểu biết sâu sắc về cách mà hệ thống vận hành, từ quản lý nhà nước đến các cơ chế kinh tế và xã hội, dẫn đến việc đưa ra các đề xuất không phù hợp hoặc khó thực hiện.
Sự lầm tưởng về chủ nghĩa tư bản
Nhiều người trẻ Việt Nam, dù chưa từng trực tiếp trải nghiệm hay sống ở các quốc gia tư bản, thường dễ dàng ca ngợi những lợi ích của mô hình này so với Việt Nam. Họ thường dựa trên những thông tin tiếp thu được từ truyền thông, mạng xã hội, và các câu chuyện thành công tại các nước phát triển mà không thực sự hiểu rõ những thách thức và hạn chế mà chủ nghĩa tư bản phải đối mặt. Tuy nhiên, với góc nhìn của một người đã sống và học tập tại Anh và Úc – hai trong số những quốc gia tư bản hàng đầu thế giới – cùng với trải nghiệm qua nhiều nước khác, tôi dễ dàng nhận ra rằng chủ nghĩa tư bản đang dần suy yếu và phải đối mặt với nhiều vấn đề lớn, đặc biệt là từ khi đại dịch Covid-19 xảy ra.
Thứ nhất, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam đã thể hiện rõ khả năng ứng phó nhanh chóng và quyết đoán của nhà nước. Khi đối mặt với những thách thức chưa từng có, Chính phủ Việt Nam đã áp dụng các biện pháp mạnh mẽ như phong tỏa, giãn cách xã hội và triển khai tiêm chủng trên diện rộng. Những quyết định này được thực hiện một cách đồng bộ và nhất quán, không bị chi phối bởi áp lực lợi nhuận hoặc các nhóm lợi ích cá nhân như ở nhiều quốc gia tư bản khác. Sự kiểm soát tập trung và quyết liệt đã giúp Việt Nam hạn chế tối đa tác động tiêu cực của đại dịch, bảo vệ sức khỏe và an sinh xã hội cho người dân.
Trong khi đó, nhiều quốc gia tư bản, đặc biệt ở châu Âu và Bắc Mỹ, phải đối mặt với sự hỗn loạn trong việc kiểm soát dịch bệnh, khi các biện pháp y tế và giãn cách xã hội bị ảnh hưởng bởi lợi ích kinh tế và sự chia rẽ chính trị. Sự thiếu đồng bộ và thiếu quyết liệt đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng với hàng triệu ca nhiễm bệnh và tử vong, cùng với sự bất mãn gia tăng trong xã hội. Liệu những bạn trẻ đó có thể an toàn và vượt qua mùa dịch nếu sinh sống ở các nước tư bản không? Chính sự ưu tiên lợi ích cộng đồng và khả năng huy động nguồn lực nhanh chóng đã giúp Việt Nam đứng vững trước các khủng hoảng lớn, từ đó củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống chính trị và xã hội chủ nghĩa.
Thứ hai, đại dịch Covid-19 đã để lại cho các nước tư bản một nền kinh tế suy thoái trầm trọng với tỉ lệ thất nghiệp tăng cao cũng như sự phân hoá và bất bình đẳng trong xã hội ngày càng lớn hơn. Các nền kinh tế châu Âu, vốn được xem là những hình mẫu của chủ nghĩa tư bản, đã trải qua sự suy thoái đáng kể trong những năm gần đây, với nhiều quốc gia phải đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp và lạm phát tăng cao. Sự gia tăng giá cả hàng hóa và dịch vụ, từ nhiên liệu, thực phẩm đến các nhu yếu phẩm cơ bản, đã gây ra gánh nặng lớn đối với tầng lớp lao động và những người có thu nhập thấp. Điều này không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn tạo ra áp lực xã hội lớn khi người dân phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu cơ bản.
Ngược lại, Việt Nam với mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã duy trì được sự ổn định kinh tế ngay cả trong những thời điểm khó khăn nhất. Chính phủ đã có những biện pháp kiểm soát giá cả, hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động, đảm bảo cung ứng đủ các mặt hàng thiết yếu. Điều này giúp duy trì sức mua của người dân và bảo vệ mức sống, đồng thời tránh được những khủng hoảng xã hội lớn mà nhiều nước tư bản phải đối mặt.
Thứ ba, một trong những vấn đề lớn nhất của chủ nghĩa tư bản là sự gia tăng bất bình đẳng và phân hóa xã hội. Khi kinh tế phát triển không đồng đều, lợi nhuận và tài sản thường tập trung vào một nhóm nhỏ người giàu, trong khi người nghèo lại ngày càng trở nên khó khăn hơn. Điều này đã trở nên rõ ràng hơn trong giai đoạn đại dịch, khi nhiều người mất việc làm, mất thu nhập và phải dựa vào các chương trình trợ cấp không đầy đủ.
Trong khi đó, chủ nghĩa xã hội Việt Nam với sự can thiệp mạnh mẽ của nhà nước vào việc phân phối tài sản và phúc lợi đã giúp giảm thiểu bất bình đẳng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho đại đa số người dân. Chính phủ Việt Nam đã đầu tư vào các chương trình giáo dục, y tế, nhà ở và trợ cấp xã hội, giúp đỡ những nhóm người yếu thế và tạo ra một mạng lưới an toàn xã hội vững chắc. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng sống mà còn duy trì sự hài hòa và ổn định trong xã hội.
Cuối cùng, một trong những giá trị cốt lõi của chủ nghĩa xã hội Việt Nam là sự đề cao tinh thần cộng đồng và đoàn kết xã hội. Trong những thời điểm khó khăn như đại dịch hay thiên tai, tinh thần “không để ai bị bỏ lại phía sau” đã được thể hiện rõ nét trong các hoạt động từ thiện, hỗ trợ lẫn nhau của người dân và sự đồng hành của nhà nước. Chính sự đoàn kết và đồng lòng này đã giúp Việt Nam vượt qua nhiều thử thách và đang trên đà phát triển nhanh chóng.
Trái ngược với đó, chủ nghĩa tư bản, với sự tập trung vào lợi ích cá nhân và sự cạnh tranh khốc liệt, đôi khi làm mờ nhạt đi giá trị của sự đoàn kết và tinh thần cộng đồng. Khi mỗi cá nhân chỉ tập trung vào lợi ích của mình, sự hỗ trợ lẫn nhau và tinh thần vì cộng đồng dễ dàng bị bỏ qua, dẫn đến sự phân hóa và chia rẽ trong xã hội. Điều này không chỉ làm giảm sức mạnh tổng thể mà còn khiến các quốc gia tư bản khó khăn hơn trong việc đối phó với các thách thức chung như khủng hoảng kinh tế, biến đổi khí hậu và bất ổn xã hội.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng chủ nghĩa xã hội cũng có những khuyết điểm và thách thức riêng. Những vấn đề về cải cách hành chính, sự chậm trễ trong đổi mới một số lĩnh vực, hay những bất cập trong việc áp dụng chính sách vẫn cần được nhìn nhận và khắc phục. Nhưng những điều này không nên trở thành lý do để các bạn trẻ tài năng có cái nhìn phiến diện hay tiêu cực về Đảng và nhà nước. Việc đánh giá một hệ thống không thể chỉ dựa trên những so sánh bề nổi hoặc cảm tính, mà cần có sự thấu hiểu sâu sắc và đánh giá toàn diện về cả ưu và nhược điểm.
Tâm lý dẫn tới việc rời bỏ Việt Nam
Mặc dù Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong phát triển kinh tế và xã hội, vẫn có không ít người trẻ chọn rời khỏi đất nước để tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài. Nguyên nhân không chỉ nằm ở sự chênh lệch về thu nhập hay điều kiện làm việc, mà còn do cảm giác thiếu sự công nhận và cơ hội phát triển cá nhân chưa toàn diện. Nhiều bạn trẻ cảm thấy tiếng nói của mình chưa được lắng nghe, và những nỗ lực để thay đổi hoặc đóng góp cho đất nước thường gặp phải rào cản, từ cơ chế chính sách đến văn hóa làm việc.
Tuy nhiên, việc rời bỏ Việt Nam không phải lúc nào cũng là lựa chọn đúng đắn, đặc biệt trong bối cảnh hiện tại khi chúng ta chứng kiến sự suy yếu rõ rệt của nhiều quốc gia tư bản hàng đầu thế giới. Những nền kinh tế lớn như châu Âu và Bắc Mỹ đang đối diện với sự suy thoái, lạm phát gia tăng, và bất ổn xã hội ngày càng lớn. Sự phân hóa giàu nghèo càng trở nên rõ ràng khi các chính sách kinh tế không thể bảo vệ được những người lao động và tầng lớp yếu thế, dẫn đến sự bất mãn và chia rẽ trong xã hội.
Nhiều bạn trẻ tin rằng cơ hội ở nước ngoài luôn rộng mở và hứa hẹn một cuộc sống tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng sự cạnh tranh khốc liệt và những thách thức không hề nhỏ trong việc hòa nhập và ổn định cuộc sống ở nước ngoài có thể khiến giấc mơ trở nên khó đạt được. Các quốc gia tư bản, dù có những mặt mạnh trong phát triển kinh tế, nhưng cũng đối mặt với nhiều vấn đề đối nội không dễ dàng vượt qua. Trong khi đó, Việt Nam, với sự ổn định kinh tế và cam kết trong việc cải thiện phúc lợi xã hội, vẫn đang là một môi trường tiềm năng cho sự phát triển bền vững.
Khi đã được trực tiếp đến thăm các cộng đồng người Việt ở nhiều nơi trên thế giới, tôi có thể thấy được những bất cập và khó khăn mà người Việt định cư ở những nước đó phải đối diện. Tôi nghĩ rằng các bạn trẻ có quan điểm hiện đại, đôi khi mâu thuẫn với các giá trị truyền thống của Việt Nam, đừng để những khó khăn hay thất vọng tạm thời che mờ đi tiềm năng và cơ hội mà Việt Nam đang dần tạo ra. Việc ở lại và đóng góp cho đất nước không chỉ là một cách thể hiện trách nhiệm với quê hương, mà còn là cơ hội để thế hệ trẻ chúng ta tạo ra những thay đổi tích cực. Cội nguồn là thứ thiêng liêng đối với mỗi con người Việt Nam, cho dù chúng ta có tài giỏi đến đâu mà mất gốc, quên Tổ quốc mình thì cuộc sống sẽ trở nên không có ý nghĩa.
Sự dung hoà
Việc nhìn nhận và dung hòa những quan điểm khác biệt, khuyến khích tư duy phản biện và cởi mở trong giao tiếp sẽ giúp xã hội tiến bước một cách toàn diện hơn. Thay vì chỉ trích hay phê phán một chiều, người trẻ có thể học cách đóng góp một cách xây dựng, giúp nâng cao các giá trị chung mà không làm mất đi những nền tảng đã được xây dựng qua nhiều thế hệ.
Những người trẻ có tài năng thay vì sử dụng lợi thế đó của mình để chê bai chế độ và các giá trị truyền thống của dân tộc Việt Nam, chúng ta hãy tham gia tích cực, từ các hoạt động cộng đồng đến tham gia xây dựng chính sách để cùng góp phần đẩy nhanh sự phát triển và thịnh vượng của nước nhà. Sự thay đổi không đến từ những lời phê phán bên lề, mà từ những hành động cụ thể và cam kết lâu dài vì lợi ích chung.
Chúng ta, những người trẻ tuổi may mắn vì đã có cơ hội được tiếp xúc và trải nghiệm nhiều nền văn hoá khác nhau so với những thế hệ trước, nhưng chúng ta không nên tung hô hay chê bai bất kỳ hệ thống nào khi chưa hiểu rõ toàn bộ bối cảnh và tình hình thực tế. Thay vì chỉ tập trung vào những điểm yếu của hệ thống, hãy cùng nhìn vào những tiềm năng và khả năng phát triển mà chúng ta có thể đóng góp để cải thiện. Chính các bạn trẻ tài năng là nhân tố quan trọng để thúc đẩy những cải cách cần thiết, tạo ra một Việt Nam tốt đẹp hơn cho tương lai. Cân nhắc thật kỹ, không chỉ vì bản thân mà còn vì trách nhiệm với xã hội và cơ hội góp phần xây dựng một đất nước thịnh vượng. Đừng vội vàng ra đi mà bỏ lỡ cơ hội để làm nên những điều ý nghĩa ngay trên chính quê hương mình, nơi mà mỗi chúng ta đã sinh ra và được nuôi dạy trưởng thành.
Là người đã tiếp xúc với cả hai hình thái xã hội – một bên là sự tự do và đa dạng của tư tưởng phương Tây, một bên là những giá trị ổn định và cộng đồng của chủ nghĩa xã hội, tôi tin rằng việc dung hòa này không phải là không thể. Chúng ta cần sự linh hoạt, cởi mở trong tư duy và một hệ thống giáo dục, chính trị sẵn lòng lắng nghe và thích nghi với những thay đổi từ thế hệ trẻ. Bằng cách này, Việt Nam có thể không chỉ giữ chân mà còn khai thác tối đa tiềm năng của thế hệ trẻ tài năng, góp phần xây dựng một xã hội vững mạnh và bền vững hơn trong tương lai.■
NHẬT MINH
Du học sinh Việt Nam tại Anh
