Ngày 2/4/2025, Chính phủ Trump đưa ra chính sách thuế quan mới, gồm hai nội dung: Một là gia tăng “quan thuế cơ bản toàn cầu” lên 10% đối với tất cả các sản phẩm nhập khẩu từ 180 quốc gia và vùng lãnh thổ vào Mỹ; chính sách này có hiệu lực từ 12 giờ trưa ngày 5/4/2025. Hai là đánh thuế mang tính đối đầu dưới cái tên “thuế quan đối đẳng” đối với các sản phẩm nhập vào Mỹ của các quốc gia có tỉ lệ xuất siêu cao với Mỹ, trong đó với Trung Quốc là 54%, với EU là 20%, với Nhật Bản là 24%, Hàn Quốc 25%, Ấn Độ 26%, với Việt Nam, mức thuế cao chưa từng thấy, lên đến 46%. “Thuế quan đối đẳng” có hiệu lực từ ngày 9/4/2025.

Chính sách thuế quan mới này của Trump xuất phát từ truyền thống chính sách thuế quan của Hợp chủng quốc Hoa kỳ và thực trạng kinh tế sa sút, đặc biệt là tình trạng nhập siêu ngày càng tăng của Mỹ, làm giảm vị thế của Mỹ trên thị trường thương mại toàn cầu và trong trật tự thế giới nói chung

Nói về truyền thống chính sách, lần đầu tiên Quốc hội Mỹ lấy danh nghĩa “đối đẳng” để nâng cao mức thuế đánh vào hàng nhập khẩu là vào năm 1890, với Luật “thuế quan William  McKinley”, nâng mức thuế quan nhập vào Mỹ lên bình quân gần 50%. Đặc biệt là từ sau “Luật thuế quan Smoot-Hawley” ra đời năm 1930 (Luật này do Thượng nghị sĩ Smoot và Hạ nghị sĩ Hawley đề xướng) và “Hiệp định mậu dịch đối đẳng” (RTAA) được Tổng thống Franklin Delano Roosevelt ký năm 1934, các đời Chính phủ Mỹ càng ráo riết thực hiện chính sách “quan thuế đối đẳng”, dẫn đến nhiều cuộc xung đột thương mại lớn, làm rung chuyển thị trừng thương mại toàn cầu và trật tự kinh tế thế giới. Tính từ 1930 đến nay, chính sách thuế quan của Mỹ đã gây ra 8 cuộc xung đột thương mại lớn dưới dạng chiến tranh trên phạm vi toàn cầu, chủ yếu là tranh giành lợi ích thông qua trưng thuế nhập khẩu hàng hóa. Cuộc chiến thứ nhất nổ ra vào 1930, dưới thời Tổng thống Herbert Clack Hoover, ngay sau khi “Luật thuế quan Smoot-Hawley” có hiệu lực, giữa Mỹ với Canada, Tây Ban Nha, Ý, Pháp… Mỹ đưa mức thuế quan bình quân của hàng ngàn sản phẩm nhập khẩu vào Mỹ lên trên 50%; trên 40 quốc gia thực hiện biện pháp trả đũa. Kết quả của cuộc chiến này đã làm chao đảo toàn bộ nền thương mại toàn cầu; khối lượng mậu dịch thế giới năm 1933 chỉ bằng 1/3 mức 1929; từ 1929-1934, quy mô mậu dịch toàn cầu thu hẹp 66%, trở thành một nhân tố quan trọng tạo nên cuộc đại suy thoái 1929-1933 của kinh tế thế giới

Tiếp theo là 7 cuộc chiến thương mại: “Cuộc chiến thịt gà” (Chiken Friction) 1963, giữa Mỹ với Ý, Đức, Tây Âu; cuộc chiến mậu dịch Mỹ – Nhật (Jabs at Japan) năm 1981; “cuộc chiến mậu dịch gỗ” (War of the Woods) giữa Mỹ và Canada những năm 80; “cuộc chiến mậu dịch mỳ Ý” năm 1985 giữa Mỹ và các nước EU xoay quanh lợi nhuận kinh doanh mỳ Ý; “cuộc chiến mậu dịch chuối” giữa Mỹ và các nước EU năm 1993; “Cuộc chiến mậu dịch sắt thép” (Steel Salvoes) năm 2002 giữa Mỹ với toàn cầu, “Cuộc chiến quan thuế” của Trump năm 2018, giữa Mỹ và toàn cầu, là cuộc cọ xát mậu dịch lớn nhất trong lịch sử kinh tế thế giới. Và giờ đây, khi chính quyền Trump 2.0 đang trong 100 ngày “chạy roda”, Trump đã phát động cuộc chiến “quan thuế đối đẳng” rầm rộ hơn, quy mô lớn hơn, ảnh hưởng sâu rộng hơn; đây không phải là một cuộc chiến ngẫu nhiên mà là sự tiếp tục truyền thống của chính sách quan thuế của Mỹ, rất khó có những châm chước ngoại lệ.

Nói về thực trạng kinh tế Mỹ: Kinh tế Mỹ đang trên đà đi xuống, thể hiện rõ nhất là nền mậu dịch của Mỹ luôn ở trạng thái “quốc gia nhập siêu lớn nhất”, làm cho vị thế kinh tế nói chung và mậu dịch nói riêng của Mỹ trên trường quốc tế ngày càng suy giảm, đã đến mức báo động đối với chính quyền Trump 2.0. Năm 2023 nhập siêu của Mỹ lên đến 773,4 tỉ USD; tính từ 2017 đến 2024, nhập siêu của Mỹ đã tăng từ 800 tỉ USD lên 1.300 tỉ USD; trong thời gian đó, xuất siêu của Trung Quốc đối với các đối tác thương mại toàn cầu đã tăng từ 420 tỉ USD lên gần 1.000 tỉ USD. Mỹ nhập siêu với hầu hết các đối tác thương mại chủ yếu. Theo số liệu của Bộ Thương mại Mỹ mới nhất ngày 7/3/2025, nhập siêu mậu dịch của Mỹ tháng 1/2025 tăng 34%, đạt 1314 tỉ USD – mức nhập siêu/tháng cao nhất kể từ 1992.

Trong khi đó, Mỹ chỉ xuất siêu với Hà Lan 4,3 tỉ USD, với Bỉ 600 triệu USD, với Brazil 600 triệu USD… Riêng năm 2025, nước Mỹ đã có 9.200 tỉ nợ đến hạn, Mỹ không trả được món nợ này, thường dùng biện pháp “vay mới trả nợ cũ” để giải quyết. Nhưng khi vay, lãi suất thấp, chỉ khoảng 1%, nay lãi suất của FED là từ 4,25% – 4,5%. Tỉ trọng của kinh tế Mỹ/kinh tế toàn cầu những năm sau Chiến tranh thế giới lần thứ 2 thường là 30-40%, năm 2024 chỉ còn 16,3%; tỉ lệ vượt trội của Mỹ so với Trung Quốc năm 1960 là 35%, đến năm 2021 chỉ còn 6%.

Mục tiêu của chính sách quan thuế mới của chính quyền Trump: Theo các phát biểu và tuyên bố công khai của Trump và các quan chức Nhà Trắng, Donald Trump 2.0 thực thi “Đối đẳng quan thuế” nhằm để giảm nhập siêu mậu dịch của Mỹ, tăng thu nhập của chính phủ, bảo hộ sản nghiệp và an ninh quốc gia của Mỹ; đồng thời thúc đẩy ngành chế tạo Mỹ trở về nước Mỹ, nâng cao sức cạnh tranh của các công ty Mỹ. Nhiều chuyên gia cho đây là công cụ để Trump sử dụng trong các cuộc đàm phán… Nhưng nhìn tổng thể, Trump đưa ra chính sách quan thuế mới này chủ yếu nhằm vào 3 mục tiêu:

– Mục tiêu ngắn hạn: nhằm giảm bớt nhập siêu mậu dịch của Mỹ, tăng thu nhập liên bang; tranh thủ sự ủng hộ từ trong nước qua việc bảo hộ sản nghiệp và việc làm trong nước; tạo công cụ gây sức ép buộc đồng minh phải phối hợp với Mỹ trên nhiều chủ đề đối nội, đối ngoại của Mỹ trong thời gian “chạy Rođa” của chính quyền Trump 2.0

– Mục tiêu trung hạn: Thúc đẩy các ngành sản xuất, đặc biệt là ngành chế tạo quay về Mỹ, ưu tiên sản xuất trong nước, thu hút đầu tư nước ngoài vào Mỹ; làm yếu đi địa vị hạt nhân của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nhất là trên lĩnh vực chế tạo, làm cho các công ty xuyên quốc gia giảm bố trí sản xuất tại Trung Quốc, chuyển dịch chuỗi cung ứng sang các khu vực khác, đặc biệt là về Mỹ.

– Mục tiêu dài hạn: Tổ chức lại trật tự toàn cầu hóa, lấy Mỹ làm trung tâm; chuẩn hóa các quy tắc do Mỹ hoạch định, củng cố địa vị bá quyền của Mỹ trong kinh tế toàn cầu.

Sơ bộ có thể thấy nhu cầu của Mỹ gồm: Một là các đối tác phải mua thêm nông sản phẩm và năng lượng của Mỹ, giải quyết vấn đề nhập siêu; hai là nội địa hóa sản xuất hàng hóa (sản xuất tại Mỹ), đưa các ngành sản xuất các sản phẩm có giá trị như ô tô, sản phẩm bán dẫn cao cấp, đặc biệt là chip… về Mỹ lập xưởng sản xuất và tiếp tục có kế hoạch đầu tư tại Mỹ; ba là giảm giá đồng USD; Mỹ yêu cầu các đồng tiền khác tăng giá, đồng USD giảm giá để hỗ trợ xuất khẩu của Mỹ đồng thời thúc đẩy ngành chế tạo trở lại và chấn hưng tại Mỹ; bốn là biến nợ ngắn hạn thành nợ dài hạn, 50 năm, thậm chí nợ 100 năm; Mỹ không phải là không trả nợ mà là kéo dài chu kỳ trả nợ (đến 100 năm).

“Quan thuế đối đẳng” của Mỹ là “đối đẳng” trên ba tầng nấc: tầng nấc quốc gia, tầng nấc sản phẩm và đối đẳng trên tầng nấc phi quan thuế. Chính sách của Trump là bảo đảm mậu dịch công bằng chứ không phải là mậu dịch tự do, sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến xu hướng hợp tác đa phương trong khuôn khổ mậu dịch tự do vốn đang được vun vén của thế giới. Thông qua tăng thuế nhập khẩu, Trump hi vọng sẽ tạo điều kiện cho các công ty sản xuất càng nhiều hơn các sản phẩm tại Mỹ, tạo nhiều việc làm hơn và chấn hưng ngành chế tạo của Mỹ nhanh hơn. Nhưng giá thành nhập khẩu càng cao, giá thành sản phẩm cũng càng cao, càng thêm gánh nặng cho người tiêu dùng. Mặt khác, Thuế quan đối đẳng sẽ làm căng thẳng mối quan hệ giữa Mỹ với các quốc gia, bao gồm cả với các đồng minh; các nước sẽ đáp trả, có thể dẫn tới chiến tranh thương mại, làm cho giá cả càng đội lên cao, chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ bị đứt đoạn.

Một số chuyên gia cho rằng, trưng thu thuế quan đối đẳng đối với tất cả các đối tác sẽ dẫn đến sự đáp trả phổ biến mang tính báo thù và nhiều quốc gia sẽ mất động lực để ký kết các hiệp định mậu dịch mới với Mỹ; các chuyên gia đều lo ngại sẽ nẩy sinh vấn đề trong quá trình thực hiện cụ thể, thậm chí coi “quan thuế đối đẳng” sẽ là một “cơn ác mộng” đối với toàn cầu. Dư luận phổ biến cho rằng, chính sách thuế quan mới của Trump sẽ tạo ra sự thay đổi căn bản của hệ thống mậu dịch toàn cầu, sẽ làm tăng tranh chấp mậu dịch, tất sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế, bao gồm tốc độ tăng trưởng chậm lại, lạm phát lên cao, khối lượng mậu dịch giảm, thị trường tài chính giao động, suy thoái kinh tế ở một số quốc gia sẽ càng nghiêm trọng. Hãng Morgen đánh giá, khả năng kinh tế Mỹ đi vào suy thoái sẽ tăng lên 40% do chính sách mậu dịch của Trump; hãng Goldman Sachs hạ dự báo tăng trưởng kinh tế Mỹ năm 2025 từ 2,2% xuống 1,7%. IMF nói do “Đối đẳng quan thuế”, họ có thể phải hạ mức dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2025 (tháng 1/2025 IMF dự báo tăng trưởng toàn cầu 2025 đạt 3,3%) trong khi đó, tổ chức UNDP của Liên hợp quốc đã đánh tụt tăng trưởng kinh tế toàn cầu xuống 2,3% (ngày 16/4) do ảnh hưởng của chính sách quan thuế mới của Trump; OECD hạ mức dự báo  tăng trưởng GDP toàn cầu năm 2025 từ 3,3% xuống 3,1%; năm 2026 từ 3,3% xuống 3%. Ngân hàng trung ương châu Âu gần đây dự báo kinh tế châu Âu “trong ngắn hạn sẽ tiếp tục suy giảm”, nếu lại bị tác động bởi “quan thuế đối đẳng” của Mỹ, tình hình càng xấu đi và tác động không chỉ đối với một sản nghiệp cụ thể nào mà còn đối với cả chuỗi sản nghiệp và chuỗi cung ứng toàn cầu. “Thời báo tài chính” tỏ ra bi quan hơn: “khi mà tất cả các quốc gia đều đứng dưới ngọn cờ “đối đẳng” (thuế), toàn cầu hóa sẽ trở lại thời đại “ngoại giao pháo hạm” của thế kỷ XIX”.

Một số nhà phân tích đã chỉ ra ý đồ chính trị của hành động “đối đẳng quan thuế” này cho rằng, thông qua trưng thuế, chính phủ Mỹ sẽ “cướp đi” việc làm và tài sản của các nước khác, đồng thời tạo sức ép tối đa để đạt đến những lợi ích chính trị – kinh tế khác. Chính sách của Mỹ can thiệp nghiêm trọng vào quá trình phục hồi của kinh tế toàn cầu đang trong trạng thái lạm phát cao, nợ nần cao, lãi suất cao; tất sẽ tác động tiêu cực đến kinh tế toàn cầu, bao gồm cả nước Mỹ.

Hàng chục năm qua, thuế quan thường được hoạch định thông qua đàm phán đa phương trong khuôn khổ WTO; Trump thì chủ trương đàm phán song phương với các quốc gia, sự thay đổi này sẽ tạo ra rất nhiều tính bất xác định trong ngắn hạn, trước mắt rất khó dự báo ảnh hưởng lâu dài đối với kinh tế toàn cầu. Trump sẽ chuyển đàm phán các hiệp định mậu dịch đa phương về quan thuế sang phần lớn là đàm phán song phương, từ đó sẽ đảo lộn hệ thống mậu dịch toàn cầu, sẽ vi phạm nghĩa vụ của các quốc gia đối với  tổ chức mậu dịch quốc tế, có thể dẫn đến từ bỏ các quy tắc vốn có của WTO, từ đó sinh ra rối loạn trong hệ thống mậu dịch toàn cầu.

Đối với kinh tế Mỹ, chính sách thuế quan mới đương nhiên sẽ gia tăng gánh nặng của người tiêu dùng, lạm phát lên cao, ảnh hưởng đến hoạt động và sức cạnh tranh của các xí nghiệp Mỹ; cũng có thể dẫn đến chiến tranh thương mại giữa Mỹ với các đối tác hàng đầu khác, ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế, làm sâu sắc thêm tính bất xác định của kinh tế Mỹ. Chính sách quan thuế mới cũng ảnh hưởng đến lĩnh vực kỹ thuật cao của Mỹ, đặc biệt là đối với khu công nghệ cao Silicon. Sau khi Trump công bố thuế quan đối ứng, cổ phiếu của các công ty công nghệ cao giảm sút, như Apple giảm 9,3%; Amazon và Meta đều giảm 9%… Có thể nói, ”quan thuế đối ứng” của Trump sẽ làm thay đổi sâu sắc đến bố trí chiến lược và con đường phát triển tương lai của khu kỹ thuật cao Silicon.

Tuy nhiên, mặc dù đa số đang lo ngại về tính bất xác định trong tương lai nhưng thực tế đang cho thấy, trong ngắn hạn, “quan thuế đối đẳng” vẫn chưa tác động nghiêm trọng đến lợi nhuận của các thành phần kinh tế quan trọng của Mỹ: ngày 16/4, Bank of America cho biết giao dịch cổ phiếu của họ đã tăng 10% lợi nhuận trong quý 1/2025, lên đến 7,4 tỉ USD; CitiGroup công bố doanh thu giao dịch tăng 23%, trong khi Goldman Sachs và JP Morgan Chase cũng được hưởng lợi từ sự biến động của thị trường.

Trên thực tế, lâu nay thuế mà Mỹ đánh vào các đối tác thường thấp hơn thuế các đối tác đánh vào Mỹ; Trump coi đó là không công bằng và ông ta sẽ sửa đổi điều đó để đạt tới công bằng… Không ít người Mỹ tin điều đó và đây có thể là lý do tại sao nhiều người Mỹ không những không phản đối kịch liệt hành động của Trump, thậm chí còn cho rằng Trump đã có công trong việc đem lại công bằng và lợi ích cho nước Mỹ. Cuộc thăm dò dư luận mới nhất ở Mỹ (ngày 19/4) cho thấy mặc dù tỉ lệ không hài lòng của người Mỹ đối với chính sách của Trump lên đến 52% nhưng tỉ lệ ủng hộ vẫn ở mức 46%, không quá thấp.

Cuộc chiến “đối đẳng quan thuế” lần này của Trump tập trung mũi nhọn vào các nước xuất siêu lớn vào thị trường Mỹ, đặc biệt là Trung Quốc, nước xuất siêu mậu dịch lớn nhất đối với Mỹ trong nhiều năm qua. Năm 2024, kim ngạch mậu dịch hai chiều Trung – Mỹ đạt 688,28 tỉ USD, tăng 3,7%; trong đó Trung Quốc xuất sang Mỹ đạt 524,656 tỉ USD (chiếm 14,6% tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc), tăng 4,9%; Trung Quốc nhập khẩu từ Mỹ đạt 163,624 tỉ USD (chiếm 7,9% tổng kim ngạch xuất khẩu của Mỹ), giảm 0,1%; Trung Quốc xuất siêu 361 tỉ USD. Năm 2024, Trung Quốc là nguồn nhập khẩu lớn thứ hai của Mỹ, chỉ sau Mexico; cũng là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Mỹ, chỉ sau Canada và Mexico. Năm 2024 tổng kim ngạch mậu dịch đối ngoại của Trung Quốc đạt 7.218,789 tỉ USD, bao gồm cả mậu dịch hàng hóa và mậu dịch dịch vụ. Năm 2024, tổng kim ngạch mậu dịch hàng hóa toàn cầu đạt 33.000 tỉ USD, trong đó Trung Quốc đạt 6.162, 3 tỉ USD, tăng 3,8%. Trung Quốc hiện chiếm tỉ trọng 18,6% thương mại toàn cầu, ổn định ở vị trí số một toàn cầu, trong khi Mỹ đạt 5.380 tỉ USD, chiếm 16,3% toàn cầu, đứng thứ hai thế giới. Rõ ràng là ưu thế thương mại toàn cầu đang nghiêng và ngày càng nghiêng về phía Trung Quốc, đang là một nhân tố luôn buộc Mỹ phải suy tính trước khi hành động.

Từ khi Mỹ định vị Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh chiến lược lớn nhất của Mỹ (“Chiến lược An ninh Quốc gia” tháng 12/2017) Trung – Mỹ đã trải qua cuộc chiến thương mại hai giai đoạn, giai đoạn một bắt đầu chính thức vào tháng 3/2018. Cuộc chiến giai đoạn này liên quan đến khoảng 370 tỉ USD hàng hóa, chiếm khoảng 67% hàng hóa của Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ năm 2019. Trong giai đoạn 1, Mỹ đã có 4 lần tăng thuế quan đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc (tháng 6,7,8/2018 và tháng 1/2019). Cuộc chiến giai đoạn 2 bắt đầu từ đợt gia tăng trưng thuế nhập khẩu của Trung Quốc vào Mỹ có hiệu lực từ 4/2/2025, Trump tăng 10% quan thuế đối với tất cả các sản phẩm nhập khẩu của Trung Quốc trên cơ sở mức thuế hiện hành. Trump đánh thuế vào hàng nhập khẩu của Trung Quốc theo ba loại: thuế cơ bản, thuế đối đẳng và thuế “gia tăng đặc cách”; mức thuế lần lượt từ 10%, lên 20% rồi 54% và rồi lên đến 104%, 125%, thậm chí có những loại thuế đặc cách 240%. Trung Quốc đáp trả quyết liệt, theo kiểu “ăn miếng trả miếng”: ngay ngày 4/2, Trung Quốc tuyên bố trưng thuế 15% đối với than, khí hóa lỏng và 10% với dầu thô, máy móc nông nghiệp, ô tô kể từ ngày 10/2. Từ 10/3 Trung Quốc lại tuyên bố trưng thuế 15% và 10% đối với một số nông sản phẩm nhập khẩu từ Mỹ; ngày 2/4, khi Mỹ tuyên bố áp “quan thuế đối đẳng” 54% với Trung Quốc (có hiệu lực từ 9/4) thì sau 2 ngày, ngày 4/4 Trung Quốc tuyên bố trưng thuế 34% đối với hàng hóa nhập khẩu của Mỹ, thậm chí lên đến 70% đối với một số mặt hàng. Ngày 8/4, cuộc chiến mậu dịch Trung Mỹ lên đến cao trào, Mỹ tuyên bố áp thuế từ 34% lên 84%, cộng với 20% thuế trước đó thành 104%, sau đó lại lên 125%; Trung Quốc tuyên bố “không muốn đánh nhau nhưng không sợ đánh nhau, sẽ đáp trả đến cùng”. Ngày 11/4, đáp trả đe dọa trưng thuế 240% của Mỹ, Trung Quốc tuyên bố, “hiện nay quan thuế đã thoát ly thực tế, áp thuế không còn mấy ý nghĩa nữa, từ nay Trung Quốc sẽ không để ý đến các hành động trưng thuế tiếp theo của Mỹ nữa”, rõ ràng Trung Quốc không muốn tiếp tục trò “ăn miếng trả miếng” với Mỹ nữa, nói cách khác Trung Quốc để cho Trump một mình chơi trò “thuế quan đối đẳng” hầu như đã mất hết ý nghĩa. Ngày 13/4, Mỹ đã hạ xuống mức thuế 20% đối với các mặt hàng kỹ thuật cao như điện thoại thông minh, máy tính, sản phảm bán dẫn… đây phải chăng là một dấu hiệu của quá trình “xuống thang” của Trump!

Mức thuế mà Trung Quốc và Mỹ đánh vào nhau cao hơn nhiều so với mức thuế bình quân của thế giới: với sản phẩm điện tử cả Mỹ và Trung Quốc đều là 20%, trong khi mức bình quân toàn cầu là 5%; với ô tô điện, mức thuế của Mỹ là 104%, của Trung Quốc là 70%, bình quân thế giới là 8%; với nông sản phẩm: Mỹ là 15%, Trung Quốc là 35%, bình quân thế giới là 12%; với thiết bị y tế: Mỹ là 18%, Trung Quốc là 25%, bình quân thế giới là 7%…

Cuộc chiến thương mại Trung – Mỹ sẽ ảnh hưởng đến cả hai nền kinh tế lớn nhất toàn cầu. Đối với Mỹ: sản phẩm điện tử tăng giá từ  10%-15%; giá ô tô, quần áo tăng 20-30%; chi tiêu gia đình mỗi năm tăng 2.300 USD; mục tiêu đưa ngành chế tạo trở lại Mỹ chỉ đạt 12%; giá thành sản xuất tăng lên đến 35%; Mặt khác, có đến 60% các sản phẩm của Trung Quốc xuất sang Mỹ là do các xí nghiệp Mỹ đầu tư tại Trung Quốc sản xuất, Trump đánh vào số hàng hóa này là gián tiếp đánh vào các xí nghiệp Mỹ.

Với Trung Quốc: nhìn tổng thể, ảnh hưởng của chính sách quan thuế của Trump  đối với kinh tế Trung Quốc là nhiều mặt, vừa ảnh hưởng đối với xuất khẩu trong ngắn hạn, cũng vừa có cơ hội để nâng cấp sản nghiệp trong dài hạn. Hành động quan thuế lần này không chỉ là sự điều chỉnh chính sách mậu dịch mà còn là sự thay đổi lại các quy tắc kinh tế toàn cầu, phản ứng dây chuyền của nó sẽ tiếp tục khảo nghiệm tính bền vững của  các nền kinh tế các nước, bao gồm cả nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này.

Chính sách quan thuế của Mỹ đối với Trung Quốc năm 2024 có đặc điểm là điều chỉnh lên cao và tăng trên nhiều lĩnh vực then chốt: Từ tháng 8/2024, thuế đánh vào ô tô điện tăng từ 25% lên 100 %, pin mặt trời tăng từ 25% lên 50%, các sản phẩm pin Lithium, bán dẫn, thiết bị y tế tăng từ 25% lên 50%.

Một số ảnh hưởng cụ thể: Xuất khẩu sang Mỹ giảm 2,3% nhưng xuất khẩu với RCEP tăng 9,3%, tỉ lệ tự cung tự cấp sản phẩm bán dẫn tăng 38%, tỉ lệ nội địa hóa nâng cao, ô tô năng lượng mới chiếm 65% thị trường toàn cầu, kim ngạch bán lẻ tăng 5,2%; cống hiến của nội nhu cho GDP vượt trên 60%. GDP của Trung Quốc quý 1/2025 tăng trên 5%. Trong khi đó, số lượng đặt hàng từ Trung Quốc của Mỹ giảm 64% trong tuần kết thúc vào 8/4 so với tuần trước đó. Kết cấu xuất khẩu mậu dịch đối ngoại của Trung Quốc cũng được nâng cấp: Trong các sản phẩm Trung Quốc xuất sang Mỹ, tỉ lệ các sản phẩm có giá trị gia tăng cao tăng lên rõ ràng, điện thoại cầm tay, máy tính, bán dẫn (xuất khẩu cả năm đều vượt mốc 1.000 tỉ NDT), ô tô năng lượng mới, pin mặt trời trở thành các sản phẩm chủ lực; tỉ lệ các sản phẩm sản xuất dưới hình thức mật độ lao động cao giảm. Đồng thời, tốc độ tăng trưởng  xuất khẩu sang các nước thuộc khu vực BRI lên cao, đạt đến 9,6%, góp phần phân tán sự lệ thuộc vào thị trường Mỹ; mặc dù Mỹ vẫn là thị trường then chốt trong tuần hoàn quốc tế của Trung Quốc.

Không thể không nhắc tới một vũ khí lợi hại mà Trung Quốc sẽ sử dụng với liều lượng ngày càng cao trong cuộc chiến với Mỹ, đó là quản chế xuất khẩu các khoáng sản chiến lược sang Mỹ. Trung Quốc chiếm ưu thế trong việc sở hữu những nguyên liệu then chốt trong công nghiệp công nghệ cao và công nghiệp quốc phòng, như đất hiếm, volfram (W), nhôm, lithium (LI), Nickel (NI)… Mỹ khó có thể thay thế hoàn toàn và ngay lập tức thị trường Trung Quốc trong việc cung cấp các nguyên liệu này, điều mà Mỹ không thể không tính đến.

Bản chất chiến tranh mậu dịch Trung – Mỹ là sự tổ chức lại bá quyền khoa học kỹ thuật và trật tự toàn cầu. Trong ngắn hạn, quan thuế cao sẽ thúc đẩy lạm phát, tác động vào chuỗi cung ứng, về lâu dài sẽ cản trở tiến trình tự chủ hóa khoa học công nghệ của Trung Quốc, sẽ thúc đẩy quá trình “phi đô la hóa” toàn cầu. Một số nhà nghiên cứu Trung Quốc đưa ra kiến nghị ứng phó với tình hình: Đối với cá nhân, tăng sở hữu vàng, tiêu dùng sản phẩm trong nước, tránh nợ bằng đồng USD; đối với Xí nghiệp: tham gia bố cục thị trường RCEP, ưu hóa chuỗi cung ứng; với nhà nước: cân bằng giữa mở cửa và an ninh, tránh để xẩy ra tình trạng thoát ly, tách rời một cách toàn diện tuyệt đối giữa các nền kinh tế.

Cũng phải nhắc tới mặt tích cực đối với Trung Quốc khi Trump đưa ra “quan thuế đối ứng”: mức thuế mà Trump đánh vào hàng hóa của các nước nhập vào Mỹ, đặc biệt là từ các nước đang phát triển, các nước “phương Nam toàn cầu” cao đến mức, các đối tác này khó có thể chịu đựng nổi; các nước lớn mới nổi như Ấn Độ, Brazil cũng phải chịu những áp lực lớn. Tất cả các quốc gia này có thể sẽ nhìn về phía Trung Quốc, mong muốn được chia sẻ từ thị trường đầy tiềm năng của nước này. Vô hình trung, Trump đã đẩy các quốc gia này vào vòng tay Trung Quốc, tạo cơ hội cho Trung Quốc đẩy nhanh tiến trình xây dựng BRI, phát huy vai trò lớn hơn trong trật tự kinh tế toàn cầu và hơn nữa, tạo điều kiện cho Trung Quốc tập hợp lực lượng, nêu cao hơn nữa vai trò địa chính trị của Trung Quốc trên trường quốc tế. Lợi thế này của Trung Quốc khó có thể tính cụ thể ra của cải vật chất nhưng chắc chắn đây sẽ là nguồn tài sản vô giá đối với vị thế địa chiến lược của Trung Quốc. Xem ra lợi thế đang ở về phía Trung Quốc và kẻ rút khỏi cuộc chơi trước có thể không phải là Trung Quốc.

Mỹ triển khai chính sách quan thuế mới, nhất là cuộc chiến thương mại Trung – Mỹ đã cho thấy một trong những biến đổi quan trọng nhất của hệ thống mậu dịch đa phương được thiết lập từ 1947 và đang hiện hành; “Đối đẳng quan thuế” không chỉ là vấn đề quan thuế mà còn liên quan đến nhiều lĩnh vực khác như vấn đề tỉ giá hối đoái, rào cản phi quan thuế, thuế giá trị gia tăng, vấn đề hoạt động của thị trường; tạo công cụ để đàm phán về kinh tế và thương mại… Nâng cao thuế quan sẽ làm tăng tranh chấp mậu dịch, ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế , bao gồm tốc độ tăng trưởng chậm lại, lạm phát lên cao, khối lượng mậu dịch giảm, thị trường tài chính lung lay, suy thoái kinh tế ở một số quốc gia sẽ càng nghiêm trọng, cùng nhiều nguy cơ khó lường khác. Những mặt tiêu cực này ngày càng tác động rõ ràng vào nền kinh tế toàn cầu và mức độ cảm nhận của các chủ thể thương mại về những yếu tố tiêu cực đó cũng ngày càng sâu rộng và chắc chắn sẽ được thể hiện vào thực tế. Điều đáng nói là chính quyền Donald Trump đang trong thời kỳ “chạy roda”, Trump có thể đưa ra nhiều phép thử về mọi hướng, đến sau khi hết “chạy roda”, từ kết quả của các phép thử trên, Trump mới định hình chính sách. Mặt khác trên thực tế, từ khi chính sách thuế quan mới của Trump ra đời, ngay bạn bè và các đối tác quan trọng của Mỹ cũng ngày càng cảm thấy bất bình, các bất cập của chính sách này ngay đối với lợi ích của bản thân nước Mỹ cũng ngày càng bộc lộ mà chính người Mỹ cũng cảm nhận được. Trong bối cảnh đó, chính sách thuế quan của Trump chắc chắn sẽ còn phải điều chỉnh, có thể sẽ dẫn các bên liên quan đến bên bàn đàm phán để tìm ra một giải pháp có chiếu cố đến lợi ích của tất cả các bên, có thể được các bên chấp nhận, tránh được một cuộc chiến thương mại toàn cầu mà chẳng đem lại lợi ích cho bất cứ ai. Sau 100 ngày vận hành của chính quyền Trump 2.0 và dưới tác động của cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ 2026 ở Mỹ, quá trình điều chỉnh của Trump có thể sẽ được đẩy nhanh.

Đã bắt đầu xuất hiện những dấu hiệu chùn bước từ phía Donald Trump: hoãn trưng thuế đối ứng 90 ngày, hạ mức thuế của nhiều sản phẩm, nhất là các sản phẩm kỹ thuật cao, đã tiến hành hoặc để ngỏ các cuộc đàm phán thương mại với Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và nhiều đối tác thương mại quan trọng khác. Đặc biệt, ngày 10/5/2025, Mỹ và Trung Quốc đã bắt đầu cuộc đàm phán thương mại cấp cao đầu tiên tại Geneva (Thụy Sĩ) sau loạt thuế quan ăn miếng, trả miếng qua lại vài tháng qua. Trong tuyên bố chung được công bố hôm 12/5, Mỹ sẽ giảm thuế với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc trong 90 ngày, từ mức 145% xuống còn 30%. Đáp lại, Trung Quốc giảm thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, từ mức 125% xuống 10% trong cùng thời gian, đồng thời thực hiện các biện pháp hành chính cần thiết để tạm ngừng hoặc gỡ bỏ các biện pháp phi thuế quan đã được áp dụng với Mỹ từ ngày 2/4. Ngoài ra, Trung Quốc và Mỹ nhất trí thiết lập một cơ chế để tiếp tục thảo luận về quan hệ kinh tế và thương mại song phương, được tổ chức luân phiên ở mỗi nước hoặc tại nước thứ 3 theo sự thống nhất của hai bên.

Theo các nhà phân tích, cuộc đàm phán thương mại Mỹ – Trung nêu trên đã mang lại dấu hiệu tích cực, mang lại những ý nghĩa kinh tế và chính trị cho cả Mỹ và Trung Quốc, trước khi hai bên khởi động một quá trình dài nhằm đạt được thỏa thuận thực chất nhằm giải quyết vấn đề thuế quan và các rào cản thương mại khác; đồng thời cũng có tác dụng “xoa dịu thị trường tài chính và các doanh nghiệp” ở 2 nước Trung – Mỹ và giảm nhiệt với chuỗi cung ứng toàn cầu trong ngắn hạn. Điều này cũng có thể mang lại cho ông Trump đòn bẩy tích cực trong nước và trên bàn đàm phán với các nước hữu quan khác trên thế giới.■