Tư khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump luôn tìm cách tạo cho mình hai hình tượng: một hình tượng của một nhà lãnh đạo thế giới được cụ thể hóa đầu tiên bằng cuộc chiến thương mại làm rung động toàn cầu và một hình tượng của một nhà “kiến tạo hòa bình” thông qua thúc đẩy giải quyết hòa bình cho Ukraine, các cuộc xung đột, trước hết là cuộc chiến Ukraine. Trump từng tuyên bố hùng hồn rằng, nếu là ông ta chứ không phải là Biden ngồi ở Nhà Trắng năm 2020, thì chiến tranh Nga – Ukraine đã không xẩy ra và trong thời gian tranh cử năm 2024, Trump quả quyết, “nếu thắng cử Tổng thống, ông ta sẽ giải quyết nguy cơ Ukraine chỉ trong vòng 24 tiếng đồng hồ”. Có thể đây là một tuyên bố phi thực tế, cốt để phục vụ cho việc xây dựng hình tượng “nhà kiến tạo hòa bình” của Trump nhưng quả thật sau khi trở lại Nhà Trắng, Donald Trump đã ráo riết đi theo con đường tìm giải pháp hòa bình cho cuộc chiến Ukraine. Trong bối cảnh đó, Trump đã chủ động tạo ra cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ – Nga vào ngày 15/8/2025.
1. Một số đặc điểm đáng chú ý của cuộc gặp
Dù kết quả cuộc gặp thế nào chăng nữa, đây cũng là một cuộc gặp lịch sử, với một số đặc điểm đáng chú ý:
(i) Trước hết phải nói đến việc chọn địa điểm cho cuộc gặp: Trước cuộc gặp, dư luận đều cho rằng cuộc gặp sẽ được thực hiện tại một nước thứ ba, trung lập, hoặc tại Washington nhưng cuối cùng hai bên đã nhất trí chọn Alaska, thuộc bang thứ 49 của Mỹ, nối liền biên giới Mỹ – Nga.
– Alaska, đã từng là của Nga, sau đó bị Sa hoàng Alexander đệ nhị bán cho Mỹ, một cường quốc đang lên, có thể làm chỗ dựa lúc bấy giờ, để giải quyết khó khăn về tài chính và thoát khỏi nguy cơ bị quân đội Anh chiếm đóng tại Canada thôn tính. Ngày 30/3/1867, tại Washington, Mỹ – Nga đã ký “Điều ước cắt nhượng Alaska”, theo đó Mỹ đã mua Alaska, diện tích 1,71 triệu km2 từ Nga với giá chỉ 7,2 triệu USD (tương đương với 230 triệu USD ngày nay), làm cho diện tích lãnh thổ của Mỹ đột nhiên được mở rộng thêm 20%. Ngày 18/10/1867, Alaska được chính thức bàn giao cho Mỹ; năm 1959 Alaska trở thành bang thứ 49 của Mỹ. Hiện Alaska là một vị trí chiến lược quan trọng cả về quân sự và kinh tế của Mỹ.
– Chọn Alaska làm địa điểm gặp gỡ Trump – Putin mang nhiều ý nghĩa tượng trưng: một là Putin sau nhiều năm đã có thể bước chân vào đất Mỹ, chứng tỏ cánh cửa quan hệ Mỹ – Nga vẫn để ngỏ, có thể coi là một bước đột phá trong quan hệ hai nước. Hai là, Alaska được Sa hoàng bán cho Mỹ như là một giải pháp để giải quyết khó khăn về tài chính và thoát được nguy cơ bị quân Anh đóng tại Canada lúc bấy giờ chiếm đóng, có thể gọi là “đổi đất lấy yên ổn”; Alaska được chọn làm nơi gặp gỡ hai nguyên thủ Mỹ – Nga, trong đó chủ yếu bàn giải pháp hòa bình cho cuộc chiến Ukraine với phương thức “đổi đất lấy hòa bình” (cả Putin và Trump hầu như đều có nhận thức chung về điều này), có thể trở thành một gợi ý cho Ukraine để áp dụng phương thức “đổi đất lấy yên ổn” mà Sa hoàng Alexander đệ nhị đã thực hiện gần hai thế kỷ trước. Ba là sự hiện diện của Putin và đoàn đại biểu cấp cao của Nga trên đất Mỹ có ý nghĩa tương phản ý đồ cô lập của phương Tây, châu Âu đối với nước Nga và cá nhân Putin. Cố vấn điện Kremlin Ushakov cho rằng việc chọn Alaska làm địa điểm gặp là rất hợp lý , ông nói, Nga – Mỹ là láng giềng, cử đại biểu bay qua eo biển Bering để tiến hành cuộc gặp tại Alaska là rất hợp logic. Ushakov giải thích, “chọn Alaska, nơi đã từng là lãnh thổ của Nga nay là lãnh thổ của Mỹ, vừa tránh được sự can thiệp của bên thứ ba, vừa mang ý nghĩa tượng trưng cho sự kết nối trở lại sự hợp tác hai bên”.
Alaska vừa là một căn cứ quân sự quan trọng vừa là một trung tâm kinh tế quan trọng, một kho báu tài nguyên, là cửa ngõ của tiến trình khai thác Bắc cực của Mỹ. Trữ lượng dầu mỏ của bang Alaska chiếm 25% tổng sản lượng dầu mỏ của Mỹ, trung bình mỗi năm bang này đóng góp 15 tỉ USD cho thu nhập tài nguyên quốc gia. Hai nước cũng đang ở vào giai đoạn then chốt của tiến trình khai thác Bắc cực. Theo số liệu của Hội đồng Bắc cực, đầu tư của hai nước Mỹ – Nga tại vành đai Bắc cực đã vượt quá 2.300 tỉ USD; tiềm năng hợp tác khai thác Bắc cực Nga – Mỹ sẽ là rất lớn và có thể sẽ sớm trở thành hiện thực; Hãng TASS ngày 9/8 trích lời Ushakov nói, “lợi ích kinh tế của Nga và Mỹ gặp nhau tại Alaska và Bắc cực”; nên việc chọn Alaska cũng liên quan đến triển vọng hợp tác kinh tế Nga – Mỹ, gián tiếp khuyến khích hai nước hợp tác tiến quân vào Bắc cực, một điểm sáng mới trên bản đồ kinh tế toàn cầu. Chọn Alaska là sự thỏa thuận và có lợi cho cả hai bên; đối với Mỹ, thực hiên cuộc gặp trên đất Mỹ là sự thể hiện vai trò chủ đạo cuộc gặp của Trump; đối với Nga, là sự khẳng định thắng lợi của Nga trên lĩnh vực Ngoại giao, nêu cao vị thế của Putin trên trường quốc tế. Sự lựa chọn này cho thấy điểm gặp nhau đầu tiên trên con đường phức tạp đi đến một giải phấp chính trị cho vấn đề Ukraine.
(ii) Thành phần cuộc gặp: không có châu Âu và Ukraine, chỉ có Putin và Trump, chứng tỏ Nga và Mỹ đang chi phối tình hình, chi phối cuộc gặp, cũng cho thấy muốn giải quyết nguy cơ Ukraine, trước hết phải thông qua thương lượng giữa Nga và Mỹ; châu Âu dù cản phá đến đâu cũng chỉ có vai trò thứ yếu trong một phương án tiếp theo mà thôi. Cuộc gặp lại diễn ra trên đất Mỹ theo sự thỏa thuận của hai bên Mỹ – Nga, cơ hội để châu Âu và Ukraine có thể gây ảnh hưởng đến cuộc gặp hầu như bằng không. Ngược lại, kết quả của cuộc gặp này chắc chắn sẽ tác động mạnh đến các cuộc gặp song phương Nga – Ukraine và ba bên: Mỹ – Nga – Ukraine tiếp theo.
(iii) Hình thức cuộc gặp là “đóng cửa”, dự kiến lúc đầu là 1:1 (chỉ hai nguyên thủ), sau đổi thành 3: 3 (phía Mỹ ngoài Trump còn có Ngoại trưởng Marco Rubio và Đặc sứ Steve Witkoff; phía Nga ngoài Putin còn có trợ lý của Putin là Yuri Ushakov và Ngoại trưởng Sergei Lavrov), có ý nghĩa là mở rộng tính đại diện của cuộc gặp.
(iv) Mục tiêu ưu tiên của hai bên khác nhau; với Trump là thúc đẩy Putin đi đến đàm phán song phương với Zelensky và đàm phán ba bên Mỹ – Nga – Ukraine, sớm có giải pháp chấm dứt chiến tranh Ukraine, thực hiện cam kết của Trump khi tranh cử; đồng thời để trang trải với nội bộ Mỹ về chính sách đối ngoại của chính quyền Trump (theo một cuộc điều tra dân ý mới nhất, có đến 54% cử tri Mỹ “thiếu lòng tin” với chính sách đối ngoại của Trump). Với Putin trước hết là tìm kiếm cơ hội cải thiện quan hệ với Mỹ, tranh thủ tối đa sự đồng tình của cá nhân Trump đối với các đòi hỏi của Nga về chấm dứt chiến tranh Ukraine, phá thế bị cô lập mà phương Tây đang gây ra cho Nga, nới lỏng trừng phạt hiện có, ngăn chặn trừng phạt mới chống Nga; sau đó mới là giải pháp cho cuộc chiến Ukraine. Mục tiêu chung của hai bên là thông qua cuộc gặp, khẳng định vai trò chủ đạo của Mỹ – Nga trong tiến trình giải quyết nguy cơ Ukraine và lớn hơn là trong một thế giới đang chao đảo.
(v) Thời điểm diễn ra cuộc gặp: Khi cuộc chiến Ukraine chưa có bất cứ dấu hiệu chấm dứt nào và thời hạn của tối hậu thư của Trump với Putin về một hiệp định hòa bình sắp kết thúc (12/8). Đây cũng là lần đầu tiên kể từ 2007, Tổng thống Mỹ mời Tổng thống Nga đến Mỹ để tiến hành hội đàm riêng. Trong nhiệm kỳ trước của Trump, Trump đã gặp “mặt đối mặt” với Putin trong các năm 2017 – 2018 – 2019. Cuộc gặp Alaska là cuộc gặp đầu tiên sau 6 năm. Tuy nhiên cuộc gặp diễn ra trong khi cuộc chiến trên chiến trường vẫn tiếp tục, có phần ác liệt hơn và lợi thế ngày càng nghiêng về phía Nga; cuộc gặp cũng diễn ra trong bối cảnh áp lực quốc tế về chấm dứt xung đột Nga – Ukraine ngày càng mạnh, tổn thất của cả hai bên đều nặng nề; hai bên đều có nhu cầu kết thúc cuộc chiến theo cách có lợi nhất cho mình.
(vi) Vai trò cá nhân của Trump và Putin, nhất là của Trump được khẳng định và đề cao; Trump càng được nhiều nhân vật nổi tiếng đề nghị tặng giải thưởng hòa bình Nobel, Putin càng được coi là “người chiến thắng”. Quan hệ cá nhân giữa Trump và Putin cũng phát huy tác dụng. Phu nhân Tổng thống Mỹ – Melania Trump – gián tiếp tham gia hội đàm với việc gửi thư riêng cho Putin, do Trump chuyển trực tiếp, kêu gọi Putin sớm đi đến hiệp định đình chiến. Putin đã đọc lá thư cho cả hai đoàn Mỹ và Nga nghe để thể hiện với thế giới về sự tương đồng của hai nguyên thủ về vấn đề Ukraine và sự gần gũi giữa gia đình Trump với Putin, điều có thể giúp hai bên xích lại gần nhau hơn và tranh thủ được sự đồng tình của xã hội quốc tế hơn.
2. Kết quả và ảnh hưởng của cuộc gặp
– Dù kết quả thế nào, cuộc gặp cũng chứng tỏ vai trò quyết định của Mỹ và Nga thông qua Trump và Putin đối với giải pháp cho cuộc chiến Nga – Ukraine. Cuộc gặp cũng chứng minh một thực tế, để giải quyết chính trị vấn đề Ukraine, trước hết phải thông qua sự hiệp thương giữa Mỹ và Nga. Cả hai bên có thể đều muốn thiết lập một cơ chế đối thoại tương đối ổn định và lâu dài, lấy cuộc gặp Alaska làm khởi điểm. Nên cả Mỹ và Nga đều rất coi trọng cuộc gặp này. Từ khi nguy cơ Ukraine bùng phát đến nay, Mỹ và các nước phương Tây phổ biến là thù địch với Nga, trong bối cảnh đó, cuộc gặp riêng rẽ giữa Trump và Putin trên đất Mỹ (có quan hệ lịch sử với Nga) lần này có thể cho thấy tiềm năng khởi động lại quan hệ Nga – Mỹ, khôi phục lại và gia tăng vị thế của nước Nga trên trường quốc tế. Điều này sẽ tác động ảnh hưởng đến Ukraine và châu Âu, đến quan hệ giữa Mỹ với châu Âu và Ukraine, cũng tác động đến cách nhìn của thế giới đối với Nga và Putin
– Có thể nói, cả Trump và Putin đều đã đạt được những thành công mang tính tượng trưng qua cuộc gặp này, trong đó “người toàn thắng” có thể là Putin. Nhìn chung, Putin đã thành công cả về chiến lược và chiến thuật. Về mặt chiến lươc, Putin đã tranh thủ nêu rõ khát vọng hòa bình của Nga với thế giới, vừa kiên trì các đòi hỏi mà Nga cho là chính đáng của mình, đứng vững trên lập trường nguyên tắc của Nga trên vấn đề Ucrina và các vấn đề quốc tế khác. Về chiến thuật, Putin tập trung cao cho vấn đề cải thiện quan hệ với Mỹ, hết sức tranh thủ cá nhân Trump, ca ngợi những đóng góp của Trump nhằm đổi lại sự đồng tình của Trump trước những đòi hỏi của Nga, tỏ ra sẵn sàng cùng Trump đi đến một giải pháp hòa bình. Putin đã thu nhiều lợi ích mang tính tượng trưng: nhận được sự đối xử đối đẳng có phần trân trọng khác thường của Mỹ trên đất Mỹ, phía Trump không đề cập tới việc tiến hành các đòn trừng phạt mới đối với Nga trong khi Putin không tuyên bố bất cứ một sự nhượng bộ nào trên chiến trường. Có thể khẳng định, với “cuộc gặp đối đẳng” tại Alaska, Putin đã đạt được một trong những mục tiêu mà ông đã theo đuổi lâu nay là xuất hiện trên các diễn đàn quốc tế với tư thế “ngang hàng với Mỹ”; Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga nói sự xuất hiện của Putin trên đất Mỹ trong bối cảnh hiện nay đã thể hiện với bên ngoài rằng “quan hệ Nga Mỹ đã thay đổi”.
Về phía Trump, bên cạnh việc củng cố “hình tượng cứng rắn” trong việc bảo vệ lợi ích của nước Mỹ thông qua chiến tranh thương mại, Trump đã nêu cao “hình tượng hòa bình” thông qua cuộc gặp, qua đó vị thế của Trump trong chính trị nội bộ và trên trường quốc tế được nâng cao hơn, càng có lợi cho tiến trình “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” mà Trump đang theo đuổi.
– Cuôc gặp Alaska cũng có ảnh hưởng không nhỏ đối với việc “cấu trúc lại quan hệ nước lớn”, trước hết là Nga – Mỹ, Nga – Trung, Trung – Mỹ, Nga – châu Âu… Theo Trung tâm nghiên cứu Pew Research Center (PRC), một báo cáo mới nhất của Tổ chức “Điều tra dân ý toàn cầu” cho biết, 62% người được hỏi ý kiến cho rằng xu hướng quan hệ Mỹ – Nga sẽ “trực tiếp ảnh hưởng đến cục diện thế giới trong 5 năm tới”. Trong khi đó, Tổ chức Nguy cơ quốc tế (ICG) nhận định, xung đột Nga – Ukraine; cạnh tranh ba bên Trung – Nga – Mỹ và sự thay đổi cục diện năng lượng và an ninh toàn cầu đang “cơ cấu lại logic cơ bản của quan hệ nước lớn”. Nhân cuộc gặp này, cựu Đại sứ Pháp tại Mỹ Gerard Araud đã đưa ra một nhận xét khái quát: “sự yếu kém của phương Tây trong bối cảnh cuộc xung đột Ukraine là một minh chứng rõ ràng nhất chứng tỏ “thời kỳ thống trị của phương Tây đang đi đến hồi kết” (Sputnick 25/8).
Cuộc gặp Trump – Putin tại Alaska lần này sẽ góp phần làm cho tình hình thế giới giảm căng thẳng hơn, tạo đà cho cuộc gặp ba bên Mỹ – Nga – Ukraine (EU), đặc biệt là cuộc gặp Putin – Zelensky, có thể hình thành một bước tiến mới để đi đến giải pháp hòa bình cho nguy cơ Ukraine.
Tuy nhiên quá trình này vẫn còn nhiều cản trở, chủ yếu đến từ Ukraine và châu Âu. Giáo sư Tuomas Malinen thuộc Đại học Helsinki, Phần Lan cho rằng “Zelensky và các lãnh đạo châu Âu đang cản trở những nỗ lực nhằm đạt tới thành tựu hòa bình ở Ukraine do Tổng thống Mỹ Donald Trump khởi xướng”. Ngoại trưởng Mỹ Rubio cho rằng “cuộc gặp có thực hiện được như dự kiến hay không còn phải xem tình hình xung đột Nga – Ukraine tiến triển ra sao? Lập trường của ba bên Mỹ – Nga – Ukraine có “đủ để tiếp cận nhau” hay không? “còn nhiều việc phải làm, còn nhiều trở ngại phải khắc phục”.
Con đường kết thúc chiến tranh Ukraine vẫn rất mơ hồ; Trump nói tại họp báo rằng cuộc gặp này chỉ là sự “mở đường”, “chưa đạt đến một hiệp định thật sự nào, những gì đã đạt được chưa thể gọi là Hiệp định”.
Phía Putin chưa đưa ra bất cứ một “tín hiệu đình chiến” nào, vẫn nhấn mạnh “phải giải quyết nguồn gốc của xung đột, tức đòi Ukraine giảm lực lượng quân sự, từ bỏ ý đồ gia nhập NATO…
Trả lời phỏng vấn sau cuộc gặp, Trump nói, tạm thời chưa nghĩ tới việc gia tăng trừng phạt Nga, còn “cần thời gian 3 tuần nữa để đánh giá tình hình”. Trump còn nhắn Zelensky “hãy đi đàm phán, để hoàn thành công việc” và Trump không quên cảnh báo “Nga là một quốc gia rất hùng mạnh, còn Ukraine thì không phải”.
Nói tóm lại, cuộc gặp Alaska chưa đưa chiến sự đến hồi kết. Trump nhấn mạnh sẽ thúc đẩy tiếp tục “cuộc gặp ba bên” và sẵn sàng làm trung gian hòa giải. Putin thì kiên trì những điều kiện tiên quyết của mình, Zelensky thì vẫn ở trong trạng thái cùng một lúc phải chịu nhiều áp lưc, cả áp lực từ trong nước, ngoài nước; áp lực trên chiến trường và nhất là áp lực về việc sẽ đi vào cuộc đối thoại tới với Putin như thế nào? Các quyết định được Zelensky đưa ra vào thời điểm này sẽ liên quan trực tiếp đến vận mệnh của cá nhân Zelensky và của cả Ukraine… Việc tiếp tục chiến sự trong bối cảnh thiếu sự hỗ trợ đầy đủ từ Mỹ có thể sẽ khiến Ukraine phải trả giá đắt hơn nhiều vì phải mất nhiều vùng đất hơn nữa cho Nga. Với Zelensky, bất kỳ lựa chọn nào cũng tiềm ẩn nguy cơ. Trump hình dung kết quả cuộc gặp là “chỉ còn cách một hiệp định thật sự “chút xíu” nhưng “chút xíu” đó là quãng đường rất khó vượt qua. Có thể nói, cuộc gặp lần này có thể trở thành “khởi điểm của tiến trình hòa bình” chứ chưa phải là “điểm kết thúc của một hiệp định cả gói” biểu tượng cho hòa bình.
3. Sau cuộc gặp Alaska, cuộc chiến vẫn tiếp tục
Đối thoại nguyên thủ Trump – Putin đã kết thúc nhưng cuộc chiến vẫn tiếp diễn xoay quanh bốn chủ đề chủ yếu liên quan đến Ukraine:
a. Vấn đề hỗ trợ an ninh cho Ukraine: Ngày 18/8 Trump và Zelensky cùng 7 nhà lãnh đạo châu Âu (trong đó có Tổng thống Pháp, Thủ tướng Anh, Tổng thống Phần Lan) bày tỏ “sẽ cung cấp cho Ukraine sự bảo hộ và an ninh rất tốt”. Sau cuộc gặp giữa Zelensky với Đặc sứ của Tổng thống Mỹ ngày 28/8, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nói, “châu Âu sẽ cung cấp cho Ukraine sự bảo đảm an ninh kiên định và đáng tin cậy, làm cho Ukraine trở thành một “chiến lũy thép”, đủ năng lực tự vệ và cam kết “châu Âu sẽ phát huy toàn lực, bao gồm cả việc sử dụng các công cụ phòng vệ của châu Âu để tăng cường hơn nữa sức chiến đấu của lực lượng vũ trang Ukraine” (Đài truyền hình TW Trung Quốc 28/8/2025). Nhưng theo cựu Phó Tham mưu trưởng quân đội Ukraine Ivan Lomannenko, “hiện chưa có bất cứ quyết định nào về bảo đảm an ninh, cung cấp vũ khí và bố trí quân đội phương Tây” tại Ukraine.
Vladimir Fisenko, người phụ trách chuyên mục về các vấn đề “Lầu Năm góc” thuộc “Túi khôn Kiev” nhận xét, “hiệp định bảo trợ Ukraine” giữa Mỹ và châu Âu, bảo đảm rằng nếu Nga tấn công Ukraine, “hai bên sẽ nhanh chóng can thiệp bằng quân sự” là “điều không thể”, vì “người Mỹ và người châu Âu đều tránh một nguy cơ xung đột quân sự trực tiếp với Nga, một quốc gia có vũ khí hạt nhân”. Fisenko cho rằng, sở dĩ Trump ủng hộ một hiệp định như vậy là vì hiệp định đó tránh được gánh nặng cho người đóng thuế Mỹ phải gánh chịu để bảo vệ Ukraine, trong khi các nhà sản xuất vũ khí Mỹ vẫn thu được một khoản lợi nhuận không nhỏ trong khoản tiền bán vũ khí do châu Âu thanh toán. Ông lý giải, sở dĩ Trump đột nhiên thay đổi lập trường về phương án giải quyết hòa bình vấn đề Ukraine, từ mục tiêu đạt đến một cuộc ngừng bắn sang đạt đến một nền hòa bình lâu dài, chủ yếu là xuất phát từ chiến lược địa chính trị rộng lớn hơn, trong đó, đối thủ địa chính trị chủ yếu của Washington là Bắc Kinh chứ không phải Matxcova; Trump không muốn lại phải tiêu tốn hàng trăm tỉ USD nữa để kiểm chế Nga; Mỹ còn cần những khoản tiền đó để đầu tư cho tái công nghiệp hóa, đó là điều vô cùng quan trọng trong bối cảnh đối kháng với Trung Quốc. Nhà Trắng không muốn như thời chiến tranh lạnh, đem toàn tiềm lực địa chính trị đặt cược vào việc chạy đua nâng cấp vũ khí hạt nhân với Liên Xô.
Fisetnko còn cho rằng, các kịch bản cho việc “bảo đảm an ninh đáng tin cậy” cho Ukraine bao gồm “bố trí một lực lượng duy trì hòa bình tại Ukraine”, điều mà Bộ Ngoại giao Nga ngày 18/8 tuyên bố “không thể chấp nhận dưới bất cứ hình thức nào”; hoặc ký kết “hiệp định quan hệ đối tác chiến lược” giữa Kiev và Washington, làm chỗ dựa cho việc tận dụng vai trò của Mỹ trong việc bảo vệ lợi ích của Ukraine, bao gồm cả việc Mỹ tham chiến để giải nguy cho Kiev khi bị Nga tấn công… đều là phi thực tế và bất khả thi. Người ta có nhiều lý do để nghi ngờ chủ thể nào chịu trách nhiệm chính và ai sẽ thanh toán toàn bộ các chi phí cho việc bảo hộ an ninh này?
b. Cuộc gặp Alaska cũng đặt ra khả năng “tái khởi động” quan hệ Mỹ – Nga. Ngày 16/8, tại cuộc họp với các quan chức hàng đầu bao gồm Thủ tướng Mishustin, Chủ tịch Duma Quốc gia Volodin, Phó Chủ tịch Ủy ban ANQG Medvedev, Trợ lý Tổng thống Medinsky… ở Điện Kremlin, Putin khẳng định “cuộc gặp với Trump là rất kịp thời và hữu ích” và “Hội đàm rất thẳng thắn và mang tính mục đích”, “làm cho chúng ta càng tiếp cận đến việc đưa ra những quyết định tất yếu”. Nhiều chuyên gia cho rằng, “những quyết định tất yếu” này có thể bao gồm hợp tác với Mỹ để cùng đi đến hòa bình ở Ukraine và quan trọng hơn là tìm cách cài đặt lại quan hệ với Mỹ. Trên thực tế, cuộc gặp đã làm cho quan hệ Nga – Mỹ bớt căng thẳng, và đang ở mức “ít xấu nhất” kể từ cuộc chiến Ukraine bùng nổ 2022.
Trong thời gian ở Alaska, Putin đã hội đàm trực tiếp với Trump gần 3 giờ, hi vọng tăng cường khôi phục hợp tác Mỹ – Nga và giải quyết các nguyên nhân căn bản của xung đột Nga – Ukraine, mặc dù hai bên chưa đề cập đến bước đi cụ thể nào.
Các nhà quan sát hầu như đều nhất trí cho rằng, cuộc gặp 15/8 làm cho nhà lãnh đạo Nga bắt đầu thoát khỏi sự cô lập ngoại giao do phương Tây sắp đặt và phát đi tín hiệu cải thiện quan hệ Mỹ – Nga, Trump không hề nhắc tới cái gọi là “trừng phạt mới chống Nga”. Điều này làm cho Ukraine và châu Âu, hai bên không được mời tham dự cuộc gặp, lo ngại sẽ tạo cho Putin cơ hội để gây ảnh hưởng với Tổng thống Mỹ, bỏ rơi châu Âu và Ukraine. Xét về logic chiến lược, nếu Trung Quốc là đối tượng cạnh tranh chiến lược hàng đầu của Mỹ, hà cớ gì Mỹ không phối hợp với Nga để đối phó với Trung Quốc. Từ góc nhìn chiến lược lớn ấy, cải thiện quan hệ Mỹ – Nga ở một chừng mực nhất định không phải là điều không thể. Tất nhiên châu Âu và Ukraine sẽ tìm cách cản trở tiến trình này, cuộc đấu tranh giữa thúc đẩy và cản trở tiến trình cải thiện quan hệ Mỹ – Nga sẽ tạo nên một chiến tuyến mới trong cạnh tranh giữa các nước lớn, trước hết là giữa Mỹ – Nga – châu Âu… Dĩ nhiên cuộc đấu tranh này liên quan mật thiết đến cục diện toàn cầu, đặc biệt là cục diện châu Âu thông qua các vấn đề vai trò vị trí của Nga trên trường quốc tế, quan hệ giữa Mỹ với châu Âu, Nga với châu Âu, chiến lược năng lượng của Nga, vấn đề giá dầu, việc quản lý khoản 300 tỉ tiền bị đóng băng của Nga…
Cuộc gặp đã chứng tỏ lãnh đạo hai nước Mỹ và Nga hầu như đã đạt đến nhận thức chung “tiến trình ngoại giao giữa Mỹ và Nga nếu không tiến triển sẽ dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng” và họ không muốn điều đó xẩy ra. Nhận thức chung này có thể trở thành khuôn khổ cho quan hệ Mỹ – Nga trong tương lai.
c. Nhiều hãng tin cho rằng (như Reuters 21/8/2025): Hội nghị Thượng đỉnh lần này đã đánh dấu bước ngoặt của quỹ đạo kinh tế toàn cầu. Từ khi cuộc chiến bùng nổ, kinh tế Nga và châu Âu ngày càng lâm vào nguy cơ, thị trường quốc tế cũng gánh chịu những tác động nghiêm trọng. Bất cứ một hiệp định đình chiến nào cũng ảnh hưởng trực tiếp đến giá năng lượng, vốn đầu tư và hệ thống kinh tế quốc tế trong tương lai.
Từ khi chiến tranh bùng phát (2022), giá dầu tăng bình quân 40% so với mức trước tháng 2/2022, giá khí đốt trong nội bộ EU có lúc tăng gấp đôi. Do nguy cơ giá dầu và lạm phát, tổn thất kinh tế của châu Âu từ 2022-2023 đã vượt qua 1.200 tỉ USD; mậu dịch giữa EU và Nga cũng giảm 68%, phía Nga chuyển xuất khẩu sang Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ kỳ; các nước này hiện chiếm trên 70% kim ngạch tiêu thụ dầu khí của Nga. Nếu một hiệp định mới có thể dẫn đến đình chiến, dự báo ngành năng lượng sẽ là ngành đầu tiên cảm nhận được sự ảnh hưởng trực tiếp; giá khí đốt trong mấy tháng đầu sau đình chiến sẽ giảm từ 15-20%; nếu một phần cung ứng dầu khí của Nga trở lại thị trường châu Âu, giá mỗi thùng dầu có thể ổn định ở mức từ 65-75 USD, như vậy chi tiêu cho năng lượng của châu Âu mỗi năm có thể giảm đến 200 tỉ USD, làm cho áp lực lạm phát đè nặng lên châu Âu nhiều năm qua sẽ được giảm nhẹ.
Cuộc gặp Trump – Putin có thể sẽ góp phần mở rộng cánh cửa lớn của kinh tế toàn cầu. Đối với Nga, Hiệp định có thể từng bước làm dịu ảnh hưởng trừng phạt, nhất là cùng với sự hợp tác kinh tế, sẽ làm cho một bộ phận đầu tư nước ngoài sẽ trở lại Nga, phạm vi chu chuyển đồng vốn quốc tế sẽ được mở rộng. GDP của Nga năm 2021 giảm 2,1%; nếu bỏ một phần trừng phạt, thị trường năng lượng khôi phục, dự kiến tăng trưởng kinh tế của Nga sẽ vượt 3%. Hiệp định hòa bình cho Ukraine cũng sẽ làm tăng địa vị của Nga trong BRICS; khi mà BRICS đang cố gắng xây dựng một hệ thống tài chính có thể thay thế hệ thống tài chính của phương Tây. Nhìn toàn cầu, kết thúc chiến tranh có thể đem lại một số ảnh hưởng về kinh tế: (i) Tăng tốc phục hồi mậu dịch quốc tế. Năm 2023, mậu dịch quốc tế giảm 5% do sự rối loạn của chuỗi cung ứng và giá thành vận chuyển, năng lượng lên cao. (ii) Ổn định giá lương thực. Do Ukraine rút khỏi thị trường xuất khẩu lương thực, đã dẫn tới sự rối loạn nghiêm trọng việc cung ứng lương thực toàn cầu. (iii) Giúp làm giảm mức lạm phát toàn cầu; hai năm qua, tỉ lệ lạm phát của nhiều nền kinh tế phát triển đã vượt quá 8%, một phần do tác động của cuộc chiến Ukraine.
Đứng trên phương diện toàn cầu, các mối quan hệ nước lớn đều có tác động ảnh hưởng lẫn nhau. Quan hệ Nga – Trung đang rất mật thiết và ngày càng được củng cố; Tổng thống Putin vừa thăm Trung Quốc, dự Hội nghị Thượng đỉnh SCO và lễ kỉ niệm 80 năm ngày Trung Quốc chiến thắng trong cuộc chiến tranh chống Nhật và ngày thế giới chiến thắng phát xít; quan hệ Trung – Mỹ đang có những dấu hiệu mới, có sự hiểu biết lẫn nhau sâu rộng hơn qua các cuộc đàm phán thương mại, các biểu hiện hai nước đang đi tới một thế giới “hai cực mới” Trung – Mỹ ngày càng xuất hiện; quan hệ Mỹ – Âu, Mỹ – Ấn đang cho thấy những trục trặc mới… đang tích hợp với Thượng đỉnh Alaska tác động đến cục diện toàn cầu.
d. Tái thiết Ukraine: Vấn đề tái thiết Ukraine sẽ nổi lên sau khi đạt được “đình chiến” hoặc đạt được một hiệp định hòa bình về Ukraine. Theo tính toán của Liên hợp quốc vào tháng 4/2025, tái thiết Ukraine ít nhất cũng cần đến 520 tỉ USD, trong khi GDP của Ukraine năm 2024 chỉ có 190,7 tỉ USD. “Tái thiết Ukraine”có thể sẽ được “chính trị hóa”, đồng nghĩa với sự cạnh tranh giữa các nước lớn trong hòa bình tại Ukraine. Vấn đề nguồn vốn, trách nhiệm và đóng góp của Nga, vai trò của Mỹ, châu Âu, thậm chí của Trung Quốc, Nhật Bản… có thể trở thành các lĩnh vực cạnh tranh, đặc biệt là giữa Mỹ, Nga và EU. Mỹ có thể sẽ tìm cách giảm thiểu tối đa trách nhiệm của mình trong tiến trình này, gánh nặng chủ yếu sẽ đặt lên vai châu Âu. Trong nội bộ châu Âu, ai sẽ phải đóng vai trò chủ yếu, đóng góp của các bên sẽ thế nào? Cái giá mà Ukraine phải trả về lợi ích địa chính trị đến đâu? Sẽ làm cho châu Âu thêm lủng củng…
Nhìn tổng thể, cuộc gặp thượng đỉnh Alaska là một bước khởi đầu tích cực đi đến một giải pháp hòa bình cho cuộc chiến Ukraine, có thể thúc đẩy quan hệ Mỹ – Nga bước vào giai đoạn “cài đặt lại”; địa vị của Mỹ và Nga trên trường quốc tế sẽ được cải thiện hơn; một hiệp định hòa bình về Ukraine được ký kết có thể sẽ góp phần thúc đẩy cục diện quốc tế đi theo hướng hòa bình, ổn định, hợp tác cùng phát triển hơn. Tuy nhiên, tiến trình này còn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn thách thức, còn có rất nhiều cản trở rất khó vượt qua, đàm phán song phương Nga – Ukraine có thể được tiến hành nhưng khả năng chấm dứt xung đột, mang lại hòa bình cho Ukraine có thể còn xa vời. Thế giới sau thượng đỉnh Alaska có thể đứng trước những khởi điểm mơi nhưng vẫn chưa yên bình và sẽ còn nhiều biến động, khó lường.■
