Chiến thuyền của vùng Viễn Đông từ năm 202 TCN đến năm 1419 (Kỳ 1)

Kỳ 1: Chiến thuyền Đông Nam Á

Tạp chí Phương Đông trích dịch giới thiệu tới độc giả cuốn sách “Chiến thuyền của vùng Viễn Đông”, Tập 1: Trung Quốc và Đông Nam Á từ năm 202 trước Công nguyên đến năm 1419, của sử gia Anh nổi tiếng Stephen Turnbull.

Chiến thuyền

Cả người Chăm [hay Chàm] và người Khmer đều sử dụng hải quân trong các cuộc chiến tranh trong thế kỷ XII, người Chàm thường sử dụng các hạm đội với hơn 100 tàu. Một số con thuyền này là thuyền buồm [hay dương thuyền, ND] chiến đấu, đã hoạt động tích cực trong các cuộc chiến đấu ven biển chống lại các cuộc xâm lược của Trung Hoa và Mông Cổ vào Việt Nam từ năm 1281 đến năm 1288, nhưng dạng thuyền chiến phổ biến nhất của cả hai dân tộc là thuyền chiến kiểu sà lan (barge) hay xuồng (canoe) chiến đấu – chạy nhờ những người chèo lái. Những chiến thuyền này thường được tìm thấy nhiều nhất trong chiến tranh trên sông hay trong các cuộc chiến ven biển để hỗ trợ quân đội trên bộ: chúng không thể đi xa khỏi một bờ biển thân thiện do nhu cầu bổ sung nguồn cung cấp nước ngọt. Những mô tả về cuộc xâm lược Java của người Mông Cổ cho thấy rõ ràng rằng các xuồng chiến đấu của người Java rất giống với các mô hình của người Khmer và người Chàm.

Nguồn thông tin chính của chúng tôi về các chiến thuyền của người Khmer và người Chàm cũng như bản chất cuộc chiến của họ là những bức phù điêu được chạm khắc trên các bức tường của đền Banteay Chhmar và đền Bayon ở Angkor Thom, Campuchia. Người ta tin rằng chúng minh họa các trận chiến diễn ra khi người Khmer được giải phóng khỏi cuộc xâm lược của người Chàm vào năm 1181, và do đó thiên về quan điểm của Campuchia, nhưng chi tiết của chúng là một nguồn tư liệu lịch sử vô song.

Thuyền chiến kiểu sà lan là loại xuồng (canoe) độc mộc rất lớn. Những chiếc tương tự, nhưng được trang bị các mái chèo bên ngoài, cho phép các nhà hàng hải dũng cảm của Polynesia thực hiện các hành trình vượt biển, nhưng các loại của Campuchia và Việt Nam rõ ràng được trang bị như thuyền chiến để chiến đấu trên sông. Trong một bức phù điêu có thể đếm được 23 tay chèo ở mỗi bên thuyền, hẳn phải dài khoảng 100 feet (hơn 30 mét). Các thuyền có những hình đầu nổi bật được chạm khắc giống như đầu quái vật, và “đuôi” cong bổ trợ ở đuôi thuyền, khiến chúng trông khá giống tàu người Viking [chỉ các dân chuyên đi biển thuộc vùng Bắc Âu như Thụy Điển, Na Uy … ND]. Hai bên có thể được phân biệt nhờ các tay chèo Khmer được cho thấy để đầu trần trong khi người Chàm đội chiếc mũ trông giống như bông hoa được mô tả ở những nơi khác tại các ngôi đền Campuchia trong các phù điêu về chiến tranh trên bộ. Tất cả những người chèo lái đều quay mặt về phía sau ngoại trừ thủy thủ đoàn trên thuyền hoàng gia Khmer – những người này được thể hiện đang vận hành mái chèo của họ như những gậy sào (yulohs) trong khi quay mặt về phía trước. Những người này không được bảo vệ cơ thể, không giống như các thủy thủ đoàn khác có tấm chắn mắt cáo dài, mà các mái chèo của họ thò ra bên ngoài qua đó. Chắc chắn điều này nhằm thể hiện sự dũng cảm tuyệt vời của họ trước sự chứng kiến ​​của nhà vua, người đang đứng, cao lớn hơn người thường, ở giữa thuyền hoàng gia và đang bắn một mũi tên. Trong một cuộc thao diễn khéo léo mang tính tuyên truyền của người Khmer, vua Chàm đối thủ được biểu thị là đã quay đầu bỏ chạy khỏi trận chiến. Các thuyền Chàm khác đang rút lui, và một số binh lính của họ đã rơi xuống nước và bị những con cá sấu đang chờ sẵn nuốt chửng.

Những con thuyền như vậy vẫn được sử dụng một thế kỷ sau đó, vì vào năm 1279, một quan chức Trung Quốc đã đến thăm Campuchia [Chu Đạt Quan, với bút ký Chân Lạp Phong Thổ Ký, ND] và để lại lời kể của một nhân chứng về cách chế tạo cả thuyền và xuồng độc mộc. Ông đặc biệt lưu ý rằng các kỹ thuật này khác với cách làm thông thường của Trung Hoa như thế nào, ở chỗ các rìu nhỏ (hatchets) được sử dụng thay vì những chiếc cưa, điều đó có nghĩa là việc đẽo đục một tấm ván mất rất nhiều thời gian. Các con thuyền được gắn liền với nhau bằng những chiếc đinh sắt, và mái được lợp bằng tấm thảm dệt buộc bằng các dải cọ dừa. Những chiếc xuồng độc mộc được đục đẽo với sự trợ giúp của lửa và nước.

Các kỹ thuật giao tranh bằng thuyền chiến

Các bức phù điêu của Campuchia cho thấy rõ ràng rằng việc giữ néo bằng móc câu và đổ bộ lên thuyền, chứ không phải là bắn phá từ xa theo kiểu Trung Hoa, là kỹ thuật được ưa thích trong chiến đấu trên sông, mặc dù một trong những thuyền phía sau của người Khmer có cung thủ bắn tên, là những người có lẽ đã “ra tay” trước khi cuộc đổ bộ lên thuyền diễn ra. Những người lính Khmer lấp đầy các thuyền phía sau các tay chèo đều được cho thấy để đầu trần, và đang chiến đấu với người Chàm vô cùng quyết liệt. Trong một bức tranh, một chiếc thuyền đang chìm như thể nó bị đâm, nhưng vụ va chạm rõ ràng xảy ra là do tai nạn, vì có hai thuyền Khmer liên quan, mỗi chiếc ở một đầu và một số binh sĩ Khmer đang chìm xuống cùng với thuyền đối phương. Trong các tình huống thông thường của trận chiến được mô tả ở những nơi khác, các mũi tên được bắn qua lại, và sau đó các thuyền áp sát nhau hoặc đối đầu hoặc bên hông nhau. Các móc câu bằng sắt được tung ra, và trong khi một số người đang kéo dây cáp bằng mây để giữ cho thuyền sát lại với nhau, cuộc đổ bộ lên thuyền đã diễn ra dưới sự chỉ huy của một sĩ quan người Khmer, người kiểm soát các hoạt động từ bên dưới chiếc lọng của ông ta ở giữa thuyền. Binh lính của cả hai bên được trang bị các giáo dài và những tấm khiên. Các thuyền chiến được dàn trận để chống lại quân Mông Cổ xâm lược Việt Nam và Java hẳn sẽ chuyên chở các chiến sĩ rất giống như thế.

Thuyền chiến cũng được sử dụng làm thuyền ​​chở quân và thuyền tiếp tế. Trong một bức phù điêu của Campuchia, thuyền Chàm được biểu thị đang tiến đến một bãi đáp với các tù nhân Khmer ở trên, trong khi thường dân bỏ chạy trốn trên bờ. Những chiếc thuyền như vậy cũng được sử dụng trong chiến thuật bao vây, với các cuộc tấn công vào hệ thống phòng thủ được thực hiện từ các hạm đội thuyền đường sông hoặc ven biển. Các kỹ thuật bao vây phức tạp hơn liên quan đến việc sử dụng nhiều thuyền chiến để phong tỏa xung quanh một địa điểm phòng thủ. Trong trường hợp như vậy, các thuyền có thể được buộc với nhau, như đã ghi trong bia ký đương thời mô tả “hàng ngàn con thuyền màu trắng mới, được nối với nhau bằng các sợi mây, trải dài mọi hướng”.

Người Việt đã có vũ khí gây cháy trước người Trung Hoa vì con đường truyền tải vũ khí gây cháy dựa vào dầu hỏa đến Trung Hoa khởi hành từ Đế chế Byzantine dường như đã đi qua Đông Nam Á thông qua các thương nhân Ả Rập. Năm 958, một sứ thần của vua Chàm đã dâng tặng một chai “dầu lửa cháy dữ dội” lên triều đình tại Khai Phong [tại Trung Hoa, ND]. Do đó, có một loại vũ khí đã được người Chàm sử dụng trong chiến tranh hải quân không xuất hiện trên bất kỳ bức phù điêu nào của Campuchia, vì vậy chúng ta phải dựa vào một bài tường thuật năm 1298 để có sự mô tả về loại lựu đạn dầu hỏa (naphtha) (trong bút ký này được gọi là “bùn dầu: mud oil “) được ném bằng tay trong hải chiến từ đỉnh cột buồm của loại thuyền hẳn phải là những chiếc thuyền buồm (junks) chứ không phải thuyền chiến kiểu sà lan (barge): Những chiếc chai nhỏ được đổ đầy bùn dầu và một cuộn trấu hạt cau được dùng làm nút đậy. Khi được đốt, nó hoạt động giống như một chiếc cầu chì. Sau đó, các chai được ném từ trên cao xuống, và khi [các chai] dầu bùn rơi xuống boong, chúng [vỡ ra và] bùng lên thành ngọn lửa lan ra khắp nơi và tiếp tục cháy. Nếu nước được tạt vào nó, nó càng bốc cháy dữ dội hơn, và không gì khác ngoài đất khô và tro bếp mới dập tắt được. Ngày nay, các tàu hải quân chính thức của chúng ta không thích tiếp cận các tàu man rợ có độ mớn nước nông này vì thứ vũ khí đáng sợ này.

Người ta có thể tưởng tượng chúng được triển khai theo cách này để chống lại những kẻ xâm lược Mông Cổ vào Việt Nam vào năm 1287-1288, nhưng vũ khí được sử dụng để chống lại họ trong chiến tranh hải quân ở Java có lẽ còn thô sơ hơn nhiều.

(Còn nữa)

Ngô Bắc dịch

Nguồn: Stephen Turnbull, illustrated by Wayne Reynolds, Fighting Ships of the Far East (1), China and Southeast Asia 202 BC – AD 1419, các trang 40-47, Oxford, UK: Osprey Publishing, 2002