Sau khi Liên Xô sụp đổ, nước Nga mới kế thừa. Từ khi Putin lãnh đạo nước Nga, xung đột giữa Nga và các nước phương Tây là việc NATO mở rộng sang phía Đông, sát biên giới Nga, bất chấp đã có sự thỏa thuận giữa hai bên, theo đó phương Tây sử dụng Ukraine là đội quân ủy nhiệm chống Nga suốt 10 năm vừa qua. Bài phát biểu của ông Jeffrey D. Sachs, Giáo sư tại Đại học Columbia (Mỹ) trước Nghị viện Châu Âu ngày 19/2/2025 đã giải đáp nhiều vấn đề xung quanh xung đột này cũng như vì sao ông Putin đặt lằn ranh đỏ Ukraine không được gia nhập NATO. Tạp chí Phương Đông xin gửi tới bạn đọc bài phát biểu này.
Giới thiệu
Tôi đã theo dõi rất kỹ các sự kiện ở Đông Âu, Liên Xô cũ, Nga và Ukraine trong 36 năm qua. Tôi là cố vấn cho Chính phủ Ba Lan năm 1989, cho nhóm kinh tế của Tổng thống Gorbachev năm 1990 và 1991, cho nhóm kinh tế của Tổng thống Yeltsin năm 1991 đến 1993 và cho nhóm kinh tế của Tổng thống Kuchma tại Ukraine năm 1993 đến 1994. Tôi đã giúp giới thiệu đồng tiền Estonia. Tôi đã giúp một số quốc gia ở Nam Tư cũ, đặc biệt là Slovenia. Sau Maidan, tôi được chính phủ mới mời đến Kyiv, và tôi đã được đưa đi tìm hiểu về Maidan, và tôi đã học được rất nhiều điều một cách trực tiếp. Tôi đã liên lạc với các nhà lãnh đạo Nga trong hơn 30 năm qua. Tôi cũng biết rất rõ về giới lãnh đạo chính trị Mỹ. Cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen từng là giáo viên kinh tế vĩ mô tuyệt vời của tôi cách đây 52 năm. Chúng tôi là bạn bè suốt nửa thế kỷ qua. Tôi biết những người này. Tôi nói điều này vì theo quan điểm của tôi, những gì tôi muốn giải thích không phải là thông tin gián tiếp. Đó không phải là ý thức hệ. Đó là những gì tôi đã tận mắt chứng kiến và trải nghiệm trong suốt thời gian này. Tôi muốn chia sẻ với các bạn hiểu biết của tôi về các sự kiện đã xảy ra ở châu Âu trong nhiều bối cảnh, và tôi sẽ không chỉ nói đến cuộc khủng hoảng Ukraine mà còn cả Serbia năm 1999, các cuộc chiến ở Trung Đông, bao gồm Iraq, Syria, các cuộc chiến tranh ở châu Phi, bao gồm Sudan, Somalia, Libya. Đây phần lớn là kết quả của các chính sách sai lầm sâu sắc của Mỹ. Những gì tôi sẽ nói có thể khiến bạn ngạc nhiên, nhưng tôi nói từ kinh nghiệm và hiểu biết về các sự kiện này.
1. Chính sách đối ngoại của Mỹ
Đây là những cuộc chiến tranh mà Mỹ đã dẫn dắt và gây ra. Và điều này đã đúng trong hơn 30 năm nay. Đặc biệt là trong giai đoạn 1990-1991, và sau đó là khi Liên Xô sụp đổ, Mỹ đã đi đến quan điểm rằng Mỹ hiện đang điều hành thế giới, và Mỹ không cần phải chú ý đến quan điểm, lằn ranh đỏ, mối lo ngại, quan điểm an ninh của bất kỳ ai, hay các nghĩa vụ quốc tế hoặc bất kỳ khuôn khổ nào của Liên hợp quốc. Tôi rất tiếc phải nói thẳng như vậy, nhưng tôi muốn bạn hiểu.
Năm 1991, tôi đã rất cố gắng xin viện trợ tài chính cho Gorbachev, người mà tôi nghĩ là chính khách vĩ đại nhất trong thời hiện đại của chúng ta. Gần đây, tôi đã đọc bản ghi nhớ lưu trữ về cuộc thảo luận của Hội đồng An ninh Quốc gia về đề xuất của tôi vào ngày 3/6/1991, lần đầu tiên đọc được cách Nhà Trắng hoàn toàn bỏ qua nó và về cơ bản là không thèm đếm xỉa đến lời kêu gọi của tôi rằng Mỹ hãy giúp Liên Xô ổn định tài chính và viện trợ tài chính để họ thực hiện các cải cách. Bản ghi nhớ ghi lại rằng Chính phủ Mỹ đã quyết định làm rất ít để ngăn chặn thảm họa, chỉ là ở mức tối thiểu. Họ quyết định rằng Mỹ không có nhiệm vụ giúp đỡ. Thực ra là ngược lại.
Khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, quan điểm này thậm chí còn bị cường điệu hơn. Và tôi có thể kể ra chi tiết từng điều, nhưng quan điểm vẫn là chúng tôi [Mỹ] điều hành chương trình. Cheney, Wolfowitz và nhiều cái tên khác mà bạn biết đều tin rằng giờ đây là thế giới của Mỹ và chúng tôi sẽ làm những gì chúng tôi muốn. Chúng tôi sẽ dọn dẹp Liên Xô cũ. Chúng tôi sẽ xóa sổ bất kỳ đồng minh nào còn sót lại của thời Liên Xô. Các quốc gia như Iraq, Syria… sẽ biến mất. Và chúng tôi đã trải qua chính sách đối ngoại này trong suốt 33 năm qua. Châu Âu đã phải trả giá đắt cho điều này vì trong suốt thời kỳ này châu Âu không có bất kỳ chính sách đối ngoại nào tôi có thể hiểu được. Không có tiếng nói, không có sự thống nhất, không có sự rõ ràng, không có lợi ích của châu Âu, chỉ có lòng trung thành với Mỹ.
Có những lúc có sự bất đồng quan điểm, và tôi nghĩ đó là những bất đồng quan điểm rất tuyệt vời. Lần bất đồng lớn gần đây nhất là năm 2003, trước thềm cuộc chiến tranh Iraq, khi Pháp và Đức tuyên bố không ủng hộ việc Mỹ kéo Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc vào cuộc chiến này. Cuộc chiến đó do Netanyahu và các đồng nghiệp của ông ta tại Lầu Năm Góc Mỹ trực tiếp dựng lên. Tôi không nói rằng đó là một mối liên hệ hay sự tương hỗ. Tôi nói rằng đó là cuộc chiến được tiến hành vì Israel. Đó là cuộc chiến mà [2 đương kim Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ] Paul Wolfowitz và Douglas Feith đã phối hợp với Netanyahu. Và đó là lần cuối cùng châu Âu có tiếng nói. Khi đó, tôi đã nói chuyện với các nhà lãnh đạo châu Âu và họ đã nói rất rõ ràng, và thật tuyệt khi nghe họ phản đối một cuộc chiến không thể chấp nhận được. Châu Âu đã hoàn toàn mất tiếng nói sau đó, nhưng đặc biệt là vào năm 2008. Những gì đã xảy ra sau năm 1991, và đưa chúng ta đến năm 2008, là Mỹ đã quyết định rằng đơn cực có nghĩa là NATO sẽ mở rộng từng bước từ Brussels đến Vladivostok.
2. Mở rộng NATO
Sẽ không có hồi kết cho việc mở rộng NATO về phía Đông. Đây sẽ là thế giới đơn cực của Mỹ. Nếu bạn từng chơi trò chơi bàn cờ mô phỏng chiến tranh thế giới (Risk) khi còn nhỏ như tôi, thì đây chính là ý tưởng của Mỹ: có quân cờ trên mọi phần của bàn cờ. Về cơ bản, bất kỳ nơi nào không có căn cứ quân sự của Mỹ đều là kẻ thù. Trung lập là một từ bẩn thỉu trong từ điển chính trị của Mỹ.
Trung lập có lẽ là từ bẩn thỉu nhất theo tư duy của Mỹ. Nếu bạn là kẻ thù, chúng tôi biết bạn là kẻ thù. Nếu bạn trung lập, bạn là một kẻ phá hoại, vì bạn thực sự chống lại chúng tôi, nhưng không nói với chúng tôi. Bạn chỉ giả vờ trung lập. Vì vậy, quyết định đã chính thức được đưa ra vào năm 1994 khi Tổng thống Clinton ký phê duyệt việc mở rộng NATO về phía Đông.
Bạn sẽ nhớ rằng vào ngày 7/2/1990, [Phó Thủ tướng Tây Đức] Hans-Dietrich Genscher và [Ngoại trưởng Mỹ] James Baker III đã nói chuyện với Gorbachev. Sau đó Genscher đã tổ chức một cuộc họp báo, tại đó ông ta giải thích rằng NATO sẽ không mở rộng về phía Đông. Đức và Mỹ sẽ không lợi dụng việc giải thể Hiệp ước Warsaw. Xin hãy hiểu rằng cam kết này được đưa ra trong bối cảnh pháp lý và ngoại giao, chứ không phải bối cảnh thông thường. Những cam kết này là cốt lõi của các cuộc đàm phán nhằm chấm dứt Thế chiến II, mở đường cho việc thống nhất nước Đức.
Các bên đã hiểu rằng NATO sẽ không di chuyển một cm nào về phía Đông. Và điều đó đã được nêu rõ ràng, và có trong vô số tài liệu. Và chỉ cần tra cứu Lưu trữ An ninh Quốc gia của Đại học George Washington, bạn có thể tìm thấy hàng chục tài liệu. Đó là một bài viết có tên là “What Gorbachev heard about NATO” (Những gì Gorbachev được nghe về NATO). Xin hãy xem bài viết này và các tài liệu đi kèm trong bài, vì mọi thứ mà Mỹ nói với bạn về lời hứa này đều là dối trá, còn các tài liệu lưu trữ thì hoàn toàn rõ ràng.
Vì vậy, quyết định được Clinton đưa ra vào năm 1994 là mở rộng NATO đến tận Ukraine. Đây là một dự án dài hạn của Mỹ. Điều này không phải chỉ do một chính quyền Mỹ. Đây là một dự án của Chính phủ Mỹ bắt đầu từ hơn 30 năm trước. Năm 1997, Zbigniew Brzezinski đã viết cuốn “The Grand Chessboard” (Bàn cờ lớn), mô tả quá trình mở rộng NATO về phía Đông.
Cuốn sách đó không chỉ là những suy ngẫm của ông Brzezinski. Đó là bài thuyết trình của ông trước công chúng về các quyết định mà Chính phủ Mỹ đã đưa ra, kiểu sách này là vậy. Cuốn sách mô tả quá trình mở rộng về phía Đông của châu Âu và NATO như những sự kiện đồng thời và kết hợp với nhau. Và có một chương rất hay trong cuốn sách đã đặt câu hỏi: Nga sẽ làm gì khi châu Âu và NATO mở rộng về phía Đông?
Tôi biết Zbig Brzezinski. Ông ấy rất tốt với tôi. Khi tôi cố vấn cho Ba Lan, ông ấy đã giúp đỡ tôi rất nhiều. Ông ấy cũng là một người thông minh, nhưng ông ấy đã sai mọi thứ vào năm 1997. Năm 1997, ông ấy đã viết chi tiết lý do tại sao Nga không thể làm gì khác ngoài việc chấp nhận sự mở rộng về phía Đông của NATO và châu Âu. Trên thực tế, ông ấy nói về sự mở rộng về phía Đông của châu Âu và không chỉ châu Âu, mà cả NATO. Đây là một kế hoạch của Mỹ, một dự án. Và Brzezinski giải thích rằng Nga sẽ không bao giờ liên minh với Trung Quốc. Không thể tưởng tượng được. Nga sẽ không bao giờ liên minh với Iran.
Theo Brzezinski, Nga không có xu hướng nào khác ngoài xu hướng châu Âu. Vì vậy, khi châu Âu di chuyển về phía Đông, Nga không thể làm gì được. Một chiến lược gia người Mỹ khác cũng nói như vậy. Có phải có câu hỏi tại sao chúng ta luôn trong tình trạng chiến tranh không? Bởi vì có một điều về nước Mỹ là chúng tôi luôn “biết” các đối tác của mình sẽ làm gì, và chúng tôi luôn sai! Và một lý do khiến chúng tôi luôn sai là trong lý thuyết trò chơi không hợp tác mà các chiến lược gia người Mỹ chơi, bạn không thực sự nói chuyện với bên kia. Bạn chỉ biết chiến lược của bên kia là gì. Thật tuyệt. Tiết kiệm rất nhiều thời gian. Bạn chỉ đơn giản là không cần bất kỳ sự giao thiệp ngoại giao nào.
3. Chiến lược Biển Đen
Vậy là dự án này bắt đầu thực sự nghiêm túc vào năm 1994, và chính sách này của chính phủ Mỹ vẫn liên tục trong suốt 30 năm qua, có lẽ là cho đến ngày hôm qua[1]. Một dự án kéo dài 30 năm. Ukraine và Georgia là chìa khóa của dự án này. Tại sao? Bởi vì nước Mỹ đã học được mọi thứ mà họ biết từ người Anh.
Chúng tôi muốn giống như Đế quốc Anh. Và những gì Đế quốc Anh từng hiểu vào năm 1853, với ngài [Thủ tướng] Palmerston (cùng với Napoleon III), là các bạn bao vây Nga ở Biển Đen, và các bạn từ chối cho Nga tiếp cận Đông Địa Trung Hải. Những gì các bạn đang chứng kiến là một dự án của Mỹ nhằm làm điều tương tự vào thế kỷ XXI. Ý tưởng của Mỹ là sẽ có Ukraine, Rumani, Bulgaria, Thổ Nhĩ Kỳ và Georgia, tất cả đều nằm trong NATO, điều này sẽ tước đi của Nga bất kỳ vị thế quốc tế nào khi chặn Biển Đen và về cơ bản là vô hiệu hóa Nga như một cường quốc địa phương. Brzezinski rất rõ ràng về địa lý này.
Sau Palmerston và trước Brzezinski, tất nhiên là có Halford Mackinder vào năm 1904: “Ai cai trị Đông Âu sẽ cai trị vùng Trung tâm (Heartland); Ai cai trị vùng Trung tâm sẽ cai trị Đảo Thế giới (lục địa Á – Âu); Ai cai trị lục địa Á – Âu sẽ cai trị thế giới”.
Tôi đã biết các tổng thống và/hoặc nhóm của họ. Không có gì thay đổi nhiều từ Clinton đến Bush Jr. đến Obama đến Trump đến Biden. Có lẽ họ đã dần tệ hơn. Biden là người tệ nhất theo quan điểm của tôi. Có lẽ cũng là do ông ấy không tỉnh táo lắm trong vài năm qua. Tôi nói điều đó một cách nghiêm túc, không phải là một nhận xét mỉa mai. Hệ thống chính trị của Mỹ là một hệ thống hình ảnh. Đó là một hệ thống thao túng truyền thông hàng ngày. Đó là một hệ thống quan hệ công chúng. Bạn có thể có một tổng thống về cơ bản không hoạt động và để người đó nắm quyền trong hai năm rồi tái tranh cử. Có điều là ông ấy phải tự đứng trên sân khấu một mình trong 90 phút, và đó chính là đoạn kết. Nếu không có trục trặc đó, ông ấy đã có thể ứng cử, bất kể ông ấy có đi ngủ lúc 4 giờ chiều hay không.
Như vậy, dự án này đã diễn ra từ những năm 1990. Ném bom Belgrade 78 ngày liên tiếp vào năm 1999 là một phần của dự án này. Chia cắt đất nước này khi biên giới là “bất khả xâm phạm” phải không? Ngoại trừ Kosovo. Biên giới là bất khả xâm phạm trừ khi Mỹ thay đổi chúng. Chia cắt Sudan là một dự án liên quan khác của Mỹ. Hãy xem xét cuộc nổi loạn ở Nam Sudan. Có phải điều đó chỉ xảy ra vì người Nam Sudan nổi loạn không? Hay tôi sẽ cho bạn xem sổ tay chiến thuật của CIA?
Hãy để chúng ta, những người trưởng thành, hiểu được điều này là gì. Các chiến dịch quân sự rất tốn kém. Chúng đòi hỏi thiết bị, đào tạo, trại căn cứ, tình báo, tài chính. Sự hỗ trợ đó đến từ các cường quốc. Nó không đến từ các cuộc nổi loạn tại địa phương. Nam Sudan không đánh bại Sudan trong một trận chiến bộ lạc. Phá vỡ Sudan là một dự án của Mỹ. Tôi thường đến Nairobi và tình cờ thấy quân đội Mỹ hoặc các Thượng nghị sĩ hoặc những người khác có “mối quan tâm sâu sắc” đến chính trị nội bộ của Sudan. Cuộc chiến đó là một phần của trò chơi đơn cực Mỹ.
4. Chính sách đối ngoại của Mỹ và sự mở rộng NATO
Và như vậy, sự mở rộng NATO, như bạn đã biết, bắt đầu vào năm 1999 với Hungary, Ba Lan và Cộng hòa Séc. Nga cực kỳ không hài lòng về điều này, nhưng đây là những quốc gia vẫn còn cách xa biên giới của Nga. Nga đã phản đối, nhưng tất nhiên là vô ích. Sau đó, George Bush Jr. lên nắm quyền. Khi sự kiện 11/9 xảy ra, Tổng thống Putin đã cam kết sẽ hỗ trợ Mỹ. Và sau đó, Mỹ đã quyết định vào khoảng ngày 20/9/2001 rằng họ sẽ phát động 7 cuộc chiến tranh trong 5 năm!
Bạn có thể nghe Tướng Wesley Clark nói về điều đó trên video. Ông là Tổng Tư lệnh đồng minh châu Âu của NATO vào năm 1999. Ông đã đến Lầu Năm Góc vào khoảng ngày 20/9/2001. Ông được trao một tờ giấy giải thích về triển vọng của 7 cuộc chiến tranh mà Mỹ lựa chọn. Trên thực tế, đây là những cuộc chiến tranh của Netanyahu.
Kế hoạch của Chính phủ Mỹ một phần là để dọn dẹp [loại bỏ] các đồng minh cũ của Liên Xô và một phần là để loại bỏ những người ủng hộ Hamas và Hezbollah. Ý tưởng của Netanyahu từng là và vẫn là sẽ có một nhà nước trên toàn bộ lãnh thổ Palestine trước năm 1948. Vâng, chỉ có một nhà nước. Đó sẽ là Israel. Israel sẽ kiểm soát toàn bộ lãnh thổ từ Sông Jordan đến Biển Địa Trung Hải. Và nếu bất kỳ ai phản đối, chúng tôi sẽ lật đổ họ. Không phải chính xác là Israel, mà cụ thể hơn là người bạn của chúng ta, nước Mỹ. Đó là chính sách của Mỹ cho đến sáng nay. Chúng tôi không biết liệu nó có thay đổi hay không. Lời “mách nước” duy nhất lúc này là có thể Mỹ sẽ “sở hữu Gaza” [theo Tổng thống Trump] thay vì Israel sở hữu Gaza.
Ý tưởng của Netanyahu đã tồn tại ít nhất 25 năm. Nó bắt nguồn từ một tài liệu có tên là “Clean Break” mà Netanyahu và nhóm chính trị Mỹ của ông đã cùng nhau biên soạn vào năm 1996 để chấm dứt ý tưởng về giải pháp hai nhà nước. Bạn cũng có thể tìm thấy tài liệu đó trên mạng.
Vì vậy, đây là những dự án dài hạn của Mỹ. Thật sai lầm khi hỏi, “Có phải do Clinton không? Có phải Bush không? Có phải Obama không?” Đó là một cách nhàm chán để nhìn vào chính trị Mỹ, như một trò chơi hàng ngày hoặc hàng năm. Nhưng đó không phải là chính trị Mỹ.
Sau năm 1999, lượt mở rộng NATO tiếp theo diễn ra vào năm 2004 với 7 quốc gia nữa: ba quốc gia vùng Baltic, Rumani, Bulgaria, Slovenia và Slovakia. Vào thời điểm này, Nga khá tức giận. Làn sóng mở rộng NATO thứ hai này vi phạm hoàn toàn trật tự hậu chiến đã được nhất trí vào thời điểm thống nhất nước Đức. Về cơ bản, đó là một mánh lừa, hoặc sự phản bội của Mỹ với một thỏa thuận hợp tác với Nga.
Như mọi người đều nhớ, vì chúng ta vừa có Hội nghị An ninh Munich (MSC) vào tuần trước, Tổng thống Putin đã đến MSC vào năm 2007 để nói rằng: “Dừng lại đi, đủ rồi”. Tất nhiên, Mỹ đã không nghe.
Năm 2008, Mỹ đã buộc châu Âu chấp nhận dự án lâu dài của mình là mở rộng NATO sang Ukraine và Georgia. Đây là một dự án dài hạn. Tôi đã nghe ông Saakashvili [Tổng thống Georgia] phát biểu tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại ở Thành phố New York vào mùa xuân năm 2008. Ông ấy nói với chúng tôi rằng Georgia nằm ở trung tâm châu Âu và do đó sẽ gia nhập NATO. Tôi bước ra ngoài và gọi cho vợ tôi, và nói, “Người đàn ông này điên rồi; ông ta sẽ cho nổ tung đất nước của mình”. Một tháng sau, một cuộc chiến nổ ra giữa Nga và Georgia, trong đó Georgia đã bị đánh bại. Các sự kiện gần đây nhất ở Tbilisi một lần nữa không có lợi cho Georgia, khi các thành viên Nghị viện châu Âu đến đó để kích động các cuộc biểu tình. Điều đó không cứu được Georgia; điều đó khiến Georgia bị hủy hoại, bị hủy hoại hoàn toàn.
Năm 2008, như mọi người đều biết, cựu Giám đốc CIA William Burns, khi đó là Đại sứ Mỹ tại Nga, đã gửi một bức điện ngoại giao dài cho Ngoại trưởng Condoleezza Rice, có tiêu đề nổi tiếng là “Nyet means Nyet” – Không là Không. Thông điệp của Burns là toàn bộ giới chính trị Nga phản đối việc mở rộng NATO, không chỉ riêng Tổng thống Putin.
Chúng ta chỉ biết về bức điện đó nhờ Julian Assange [nhà sáng lập WikiLeaks]. Tin tôi đi, thời gian đó Chính phủ Mỹ hay các tờ báo hàng đầu của chúng tôi không hề nói một lời nào với người dân Mỹ về bất cứ điều gì liên quan đến vấn đề này.
Như bạn đã biết, Viktor Yanukovych đã được bầu làm Tổng thống Ukraine vào năm 2010 trên cương lĩnh trung lập của Ukraine. Nga không hề có lợi ích hoặc ý định lãnh thổ nào ở Ukraine. Tôi biết. Tôi đã nhiều lần ở đó trong những năm này. Những gì Nga đã đàm phán trong năm 2010 là hợp đồng thuê 25 năm đến năm 2042 cho căn cứ hải quân Sevastopol. Chỉ vậy thôi. Không có đòi hỏi nào của Nga đối với Crimea hay Donbas. Không có gì giống như vậy cả. Ý tưởng rằng Putin đang tái thiết đế chế Nga là chỉ tuyên truyền con nít.
Nếu ai biết lịch sử hàng ngày và hàng năm, thì đây là chuyện trẻ con. Nhưng chuyện trẻ con có vẻ hiệu quả hơn chuyện người lớn. Không có đòi hỏi lãnh thổ nào cả trước cuộc đảo chính năm 2014. Tuy nhiên, Mỹ đã quyết định rằng Yanukovych phải bị lật đổ vì ông ta ủng hộ sự trung lập và phản đối việc mở rộng NATO. Nó được gọi là một chiến dịch thay đổi chế độ.
Đã có khoảng 100 chiến dịch thay đổi chế độ của Mỹ kể từ năm 1947, nhiều trong số đó ở các quốc gia của các bạn (nói với các thành viên Nghị viện châu Âu) và ở trên khắp thế giới. Đó là công việc của CIA. Xin hãy biết điều đó. Đó là một kiểu chính sách đối ngoại rất khác thường. Trong Chính phủ Mỹ, nếu bạn không thích bên kia, bạn không đàm phán với họ, bạn sẽ cố gắng lật đổ họ, tốt nhất là bí mật. Nếu không hiệu quả khi bí mật, bạn sẽ làm công khai. Bạn luôn nói rằng đó không phải lỗi của chúng ta. Họ là kẻ xâm lược. Họ là phe bên kia.
Họ là “Hitler”. Điều đó xảy ra hai hoặc ba năm một lần. Cho dù đó là Saddam Hussein, Assad hay Putin, rất tiện. Đó là lời giải thích duy nhất về chính sách đối ngoại mà người dân Mỹ từng được nghe. Vâng, chúng ta đang đối mặt với Munich 1938. Chúng ta không thể nói chuyện với bên kia. Họ là những kẻ thù độc ác và không thể hòa giải. Đó là mô hình chính sách đối ngoại duy nhất mà chúng ta từng nghe từ chính phủ chúng ta và truyền thông đại chúng. Truyền thông đại chúng nhắc lại toàn bộ những điều đó vì họ hoàn toàn bị chính phủ Mỹ mua chuộc, dụ dỗ.
5. Cách mạng Maidan và hậu quả của nó
Bây giờ đến năm 2014, Mỹ tích cực hoạt động để lật đổ Yanukovych. Mọi người đều biết cuộc gọi điện thoại bị rò rỉ giữa đồng nghiệp của tôi tại Đại học Columbia, Victoria Nuland, và Đại sứ Mỹ, Peter Pyatt. Bạn không có bằng chứng nào tốt hơn thế. Người Nga đã nghe lén được cuộc gọi của bà ấy và họ đưa lên Internet. Hãy nghe thử.
Thật hấp dẫn. Bằng cách đó, tất cả họ đều được thăng chức trong chính quyền Biden. Khi Maidan xảy ra, tôi đã được gọi ngay sau đó. “Giáo sư Sachs, Thủ tướng mới của Ukraine muốn gặp ông để nói chuyện về cuộc khủng hoảng kinh tế”. Vì vậy, tôi đã bay đến Kyiv và tôi đã được đưa đi quanh Maidan. Và tôi đã được kể về cách Mỹ trả tiền cho tất cả những người xung quanh Maidan, cuộc cách mạng phẩm giá “tự phát”.
Thưa quý ông, quý bà, làm thế nào mà tất cả các phương tiện truyền thông Ukraine đột nhiên xuất hiện vào thời điểm diễn ra Maidan? Tất cả những tổ chức này đến từ đâu? Tất cả những chiếc xe buýt này đến từ đâu? Tất cả những người đó đến từ đâu? Đây là một nỗ lực có tổ chức. Và nó không phải là một bí mật, có lẽ ngoại trừ đối với các công dân châu Âu và Mỹ. Những người khác đều hiểu khá rõ điều đó. Rồi sau cuộc đảo chính, các thỏa thuận Minsk đã ra đời, đặc biệt là Minsk II, tình cờ được mô phỏng theo quyền tự chủ của cộng đồng người Đức thiểu số ở Nam Tyrol tại Ý. Người Bỉ cũng có thể liên hệ rất tốt với Minsk II, vì nó kêu gọi quyền tự chủ và quyền ngôn ngữ cho những người nói tiếng Nga ở miền Đông Ukraine. Minsk II đã được Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhất trí ủng hộ. Tuy nhiên, Mỹ và Ukraine đã quyết định sẽ không thực thi nó. Đức và Pháp, những người bảo lãnh cho tiến trình Normandy, cũng để nó bị bỏ qua. Việc bác bỏ Minsk II này là một hành động đơn cực trực tiếp khác của Mỹ còn châu Âu như thường lệ đóng vai trò phụ trợ hoàn toàn vô dụng mặc dù họ là người bảo lãnh cho thỏa thuận này.
Trump đã thắng cử năm 2016 và sau đó mở rộng các chuyến hàng vũ khí đến Ukraine. Đã có hàng nghìn người thiệt mạng trong cuộc pháo kích của Ukraine ở Donbas. Không có việc thực hiện thỏa thuận Minsk II. Sau đó, Biden nhậm chức vào năm 2021. Tôi hy vọng mọi chuyện sẽ tốt đẹp hơn nhưng một lần nữa lại thất vọng sâu sắc. Tôi từng là thành viên của Đảng Dân chủ. Bây giờ tôi không phải là thành viên của đảng nào cả vì dù sao thì cả hai đều giống nhau. Đảng Dân chủ đã trở thành những kẻ hiếu chiến theo thời gian, và không có một tiếng nói nào trong đảng kêu gọi hòa bình. Giống như hầu hết các thành viên Nghị viên châu Âu của các bạn, cũng vậy.
Vào cuối năm 2021, Putin đã đưa ra nỗ lực cuối cùng để đạt được một “phương thức hoạt động” với Mỹ, trong hai dự thảo thỏa thuận an ninh, một với châu Âu và một với Mỹ. Ông ấy đã đưa ra dự thảo thỏa thuận Nga – Mỹ vào ngày 15/12/2021.
Sau đó, tôi đã có một cuộc gọi kéo dài một giờ với [Cố vấn An ninh Quốc gia] Jake Sullivan tại Nhà Trắng, cầu xin, “Jake, hãy tránh chiến tranh. Anh có thể tránh chiến tranh. Tất cả những gì Mỹ phải làm là nói, ‘NATO sẽ không mở rộng sang Ukraine'”. Và ông ấy nói với tôi, “Ồ, NATO sẽ không mở rộng sang Ukraine. Đừng lo lắng về điều đó”.
Tôi nói, “Jake, hãy nói điều đó công khai”. “Không. Không. Không. Chúng ta không thể nói công khai”. Tôi lại nói: “Jake, anh sẽ gây ra chiến tranh vì một điều thậm chí sẽ không xảy ra sao?”. Ông ấy nói, “Đừng lo, Jeff. Sẽ không có chiến tranh”. Họ không phải là những người thông minh. Nếu tôi có thể đưa ra quan điểm trung thực của mình, thì họ không phải là những người thông minh. Họ tự nói chuyện với chính mình. Họ không nói chuyện với bất kỳ ai khác. Họ chơi lý thuyết trò chơi. Trong lý thuyết trò chơi không hợp tác, bạn không nói chuyện với bên kia. Bạn chỉ lập chiến lược của mình. Đây là bản chất của lý thuyết trò chơi không hợp tác. Đó không phải là lý thuyết đàm phán. Đó không phải là lý thuyết hòa bình. Đó là lý thuyết đơn phương, không hợp tác, nếu bạn biết lý thuyết trò chơi chính thức.
Đó là những gì họ chơi. Loại lý thuyết trò chơi đó bắt đầu [trong ứng dụng] tại Tập đoàn RAND. Đó là những gì họ vẫn chơi. Năm 2019, có một nghiên cứu của RAND mang tên “Mở rộng nước Nga: Cạnh tranh từ lợi thế”. Thật không thể tin được, báo cáo thuộc phạm vi công cộng này lại đặt câu hỏi Mỹ nên quấy nhiễu, gây hấn và làm suy yếu Nga như thế nào. Đó thực sự là chiến lược. Chúng ta đang cố gắng khiêu khích Nga, cố gắng khiến Nga tan rã, có thể là thay đổi chế độ, có thể là bất ổn, có thể là khủng hoảng kinh tế.
Đó là quốc gia mà châu Âu các bạn gọi là đồng minh. Tôi đã ở đó với cuộc điện thoại bực bội với Sullivan, đứng ngoài trời lạnh cóng. Hôm đó tôi tình cờ đi trượt tuyết. “Ồ, sẽ không có chiến tranh, Jeff”. Chúng ta biết điều gì đã xảy ra tiếp theo: Chính quyền Biden từ chối đàm phán về việc mở rộng NATO. Ý tưởng ngu ngốc nhất của NATO là cái gọi là “chính sách mở cửa”, dựa trên Điều 10 của Hiệp ước NATO (1949). NATO có quyền đi đến bất cứ nơi nào họ muốn, miễn là chính phủ nước chủ nhà đồng ý, mà bất kỳ nước láng giềng nào – chẳng hạn như Nga – cũng sẽ không có bất kỳ tiếng nói nào.
Vâng, tôi nói với người Mexico và người Canada là “Đừng thử”. Bạn biết đấy, Trump có thể muốn lấy Canada. Vì vậy, Chính phủ Canada có thể nói với Trung Quốc rằng: “Tại sao các ngài không xây dựng một căn cứ quân sự ở Ontario?”. Tôi sẽ không khuyên như vậy. Mỹ sẽ không nói rằng, “Ồ, đó là mở cửa. Đó là việc của Canada và Trung Quốc, không phải việc của chúng tôi”. Mỹ sẽ xâm lược Canada.
Tuy nhiên, những người trưởng thành, bao gồm cả ở châu Âu, trong Nghị viện này, trong NATO, trong Ủy ban Châu Âu, vẫn lặp lại câu thần chú vô lý rằng Nga không có tiếng nói trong việc mở rộng NATO. Đây là chuyện vô nghĩa. Đây thậm chí không phải là địa chính trị con nít. Đây chỉ là không suy nghĩ gì cả. Vì vậy, Chiến tranh Ukraine đã leo thang vào tháng 2/2022 khi Chính quyền Biden từ chối bất kỳ cuộc đàm phán nghiêm túc nào.
6. Chiến tranh Ukraine và Kiểm soát vũ khí hạt nhân
Mục đích của Putin trong cuộc chiến này là gì? Tôi có thể cho bạn biết mục đích của ông ấy là gì. Đó là buộc Zelensky phải đàm phán về sự trung lập. Điều này xảy ra trong vòng vài ngày sau khi cuộc xâm lược bắt đầu. Bạn nên hiểu điểm cơ bản này, chứ không phải những lời tuyên truyền về cuộc xâm lược rằng mục tiêu của Nga là chinh phục Ukraine bằng vài chục nghìn quân.
Nào, các quý ông và quý bà. Hãy hiểu một điều rất cơ bản. Ý tưởng về cuộc xâm lược của Nga là để NATO tránh xa Ukraine. Và NATO thực sự là gì? Đó là quân đội Mỹ, với tên lửa của Mỹ, các cuộc triển khai lực lượng CIA, và tất cả những thứ còn lại. Mục tiêu của Nga là giữ Mỹ tránh xa biên giới của mình. Tại sao Nga lại quan tâm đến điều này đến vậy? Hãy thử xem nếu Trung Quốc hoặc Nga quyết định lập một căn cứ quân sự ở Rio Grande hoặc ở biên giới Canada, Mỹ sẽ không chỉ hoảng sợ; mà chúng ta sẽ có chiến tranh trong vòng 10 phút. Khi Liên Xô thử điều này ở Cuba vào năm 1962, thế giới gần như đã đi đến ngày tận thế hạt nhân.
Tất cả những điều này được khuếch đại nghiêm trọng vì Mỹ đã đơn phương từ bỏ Hiệp ước chống Tên lửa đạn đạo (ABM) vào năm 2002 và do đó đã chấm dứt một khuôn khổ kiểm soát vũ khí hạt nhân tương đối ổn định. Chúng ta phải hiểu điều này, cực kỳ quan trọng. Khuôn khổ kiểm soát vũ khí hạt nhân phần lớn dựa trên việc cố gắng ngăn chặn một cuộc tấn công đầu tiên. Hiệp ước ABM là một thành phần quan trọng của sự ổn định đó. Mỹ đã đơn phương rút khỏi Hiệp ước ABM vào năm 2002. Điều này đã khiến Nga bùng nổ tức giận. Vì vậy, mọi thứ tôi đã mô tả về việc mở rộng NATO đều diễn ra trong bối cảnh Mỹ phá hủy khuôn khổ hạt nhân. Bắt đầu từ năm 2010, Mỹ bắt đầu lắp đặt các hệ thống chống tên lửa đạn đạo Aegis ở Ba Lan và sau đó là ở Rumani. Nga không thích điều đó.
Một trong những vấn đề được đưa ra thảo luận vào tháng 12/2021 và tháng 1/2022 là liệu Mỹ có tuyên bố quyền lắp đặt hệ thống tên lửa ở Ukraine hay không. Theo cựu chuyên gia phân tích CIA Ray McGovern, Blinken đã nói với Lavrov vào tháng 1/2022 rằng Mỹ có quyền lắp đặt các hệ thống tên lửa ở Ukraine.
Các bạn thân mến, đó là quốc gia được cho là đồng minh của các bạn. Và giờ đây Mỹ muốn lắp đặt các hệ thống tên lửa tầm trung ở Đức. Hãy nhớ rằng Mỹ đã rời khỏi hiệp ước về hạt nhân tầm trung INF vào năm 2019. Hiện tại không có khuôn khổ vũ khí hạt nhân nào. Về cơ bản là không có.
Khi Zelensky nói vài ngày sau cuộc xâm lược của Nga rằng Ukraine đã sẵn sàng trung lập, một thỏa thuận hòa bình đã nằm trong tầm tay. Tôi biết cụ thể về việc này vì tôi đã nói chuyện chi tiết với các nhà đàm phán và trung gian chính và đã học được nhiều điều từ các tuyên bố công khai của những người khác. Ngay sau khi bắt đầu các cuộc đàm phán vào tháng 3/2022, một tài liệu mà Tổng thống Putin đã chấp thuận đã được trao đổi giữa các bên, và Lavrov đã trình bày. Việc này do các nhà trung gian hòa giải Thổ Nhĩ Kỳ xử lý. Tôi đã bay đến Ankara vào mùa xuân năm 2022 để nghe trực tiếp và chi tiết những gì đã xảy ra trong quá trình hòa giải. Tóm lại là: Ukraine đã đơn phương rời khỏi một thỏa thuận đã gần đạt được.
7. Sự kết thúc của cuộc chiến tranh ở Ukraine
Tại sao Ukraine lại từ bỏ các cuộc đàm phán? Vì Mỹ đã yêu cầu họ làm vậy và Vương quốc Anh đã “thêm mắm thêm muối” bằng cách để BoJo [Boris Johnson] đến Kyiv vào đầu tháng 4 để đưa ra quan điểm tương tự. Keir Starmer hóa ra còn tệ hơn, thậm chí còn hiếu chiến hơn. Thật không thể tưởng tượng nổi, nhưng đó là sự thật. Boris Johnson đã giải thích, và bạn có thể tìm thấy trên web, rằng điều đang bị đe dọa ở đây không gì khác chính là quyền bá chủ của phương Tây! Không phải Ukraine mà là quyền bá chủ của phương Tây. Tôi và Michael von der Schulenberg đã gặp nhau tại Vatican cùng một nhóm chuyên gia vào mùa xuân năm 2022, và chúng tôi đã viết một tài liệu giải thích rằng sẽ chẳng có điều gì tốt đẹp xảy ra nếu tiếp tục chiến tranh. Nhóm của chúng tôi đã tranh luận rất gay gắt, nhưng vô ích, rằng Ukraine nên đàm phán ngay lập tức, vì sự chậm trễ sẽ có nghĩa là tử vong hàng loạt, nguy cơ leo thang hạt nhân, và có thể là thua hoàn toàn trong cuộc chiến.
Tôi không muốn thay đổi một từ nào trong nội dung chúng tôi đã viết lúc đó. Không có gì sai trong tài liệu đó. Kể từ khi Mỹ thuyết phục Ukraine từ bỏ đàm phán, có lẽ một triệu người Ukraine đã chết hoặc bị thương nặng. Và các thượng nghị sĩ Mỹ, những người khó chịu và hoài nghi hết mức tưởng tượng, nói rằng đây là một khoản chi tiêu tiền của Mỹ rất tuyệt vời vì không có người Mỹ nào thiệt mạng. Đây là cuộc chiến ủy nhiệm thuần túy. Thượng nghị sĩ Richard Blumenthal của bang Connecticut đã nói rõ ràng điều này. Mitt Romney đã nói rõ ràng điều này. Đây là khoản chi tiêu tốt nhất của Mỹ. Không có người Mỹ nào phải chết. Thật không thể tin được.
Bây giờ, chúng ta hãy trở lại ngay ngày hôm qua, Dự án Ukraine của Mỹ đã thất bại. Ý tưởng cốt lõi từ đầu của dự án này là Nga sẽ khoanh tay. Ý tưởng cốt lõi từ đầu là Nga không thể chống lại được, giống như Zbigniew Brzezinski đã lập luận vào năm 1997. Người Mỹ nghĩ rằng Mỹ chắc chắn “trên cơ”.
Mỹ sẽ thắng vì chúng ta sẽ lừa phỉnh họ. Người Nga sẽ không thực sự chiến đấu. Người Nga sẽ thực sự huy động quân đội. Chúng ta sẽ triển khai “phương án hạt nhân” trong kinh tế là cắt Nga khỏi hệ thống SWIFT. Điều đó sẽ phá hủy nền kinh tế. Các lệnh trừng phạt của chúng ta sẽ khiến Nga phải khuất phục. HIMARS sẽ hạ gục họ. ATACMS, F-16 sẽ hạ gục họ. Thành thật mà nói, tôi đã nghe những kiểu nói như thế này trong hơn 50 năm qua. Các nhà lãnh đạo an ninh quốc gia của chúng tôi đã nói những điều vô nghĩa trong suốt nhiều thập kỷ.
Tôi đã cầu xin người Ukraine: hãy giữ thái độ trung lập. Đừng nghe người Mỹ. Tôi đã nhắc lại với họ câu nói nổi tiếng của Henry Kissinger, rằng trở thành kẻ thù của Mỹ là nguy hiểm, nhưng trở thành bạn thì có thể “toi mạng”. Hãy để tôi nhắc lại điều đó cho châu Âu: Trở thành kẻ thù của Mỹ là nguy hiểm, nhưng trở thành bạn thì có thể “toi mạng”…■
Jeffrey D. Sachs
Hoàng Anh dịch
Chú thích:
[1] Tôi muốn nhắc đến cuộc điện đàm giữa Trump và Putin ngày 12/2/2025 và những tuyên bố ngay sau đó.
