Vào ngày 13 tháng 4 năm 2021, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã quyết định về việc rút toàn bộ binh sĩ Mỹ khỏi Afghanistan, kết thúc một cuộc chiến “hao người tốn của” đã kéo dài suốt hơn 20 năm tại quốc gia này. Tuy nhiên, quyết định này của ông Biden đã được nhóm hồi giáo cực đoan Taliban lợi dụng để làm tiền đề tấn công và chiếm đóng Afghanistan. Minh chứng là ngày 15 tháng 8 vừa qua, Taliban đã giành quyển kiểm soát thủ đô Kabul, chính thức chấm dứt chính quyền của tổng thống Ashraf Ghani do Mỹ gây dựng lên và 20 năm can dự của Mỹ vào cuộc chiến Afghanistan.
Dưới đây là những điều rút ra từ sự việc này:
1. Việc rút quân khỏi Afghanistan làm chúng ta liên tưởng tới khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Donald Trump. Thực ra, quyết tâm rút quân khỏi Afghanistan bằng mọi giá của Mỹ đã được lên kế hoạch từ trước bởi người tiền nhiệm của Biden. Tuy nhiên, điều này đã không thể xảy ra và do đó đổ lên Biden là người phải thực hiện.
2. Mỹ đã mất một mắt xích quan trọng trong việc kìm hãm sự gia tăng hoạt động của khủng bố. Từ đầu thế kỷ 21, Mỹ hi vọng việc đổ tiền vào quốc gia Tây Á này sẽ tiêu diệt được các nhóm khủng bố cực đoan như Al Qaeda, và Afghanistan có thể tự đứng vững trên đôi chân của mình. Tuy nhiên, sự tái kiểm soát của Taliban ở Afghanistan có thể là một mối hiểm nguy to lớn đối với an ninh toàn cầu khi quốc gia này có thể biến thành thiên đường trú chân cho các nhóm khủng bố. Việc rút quân khỏi Afghanistan đã khiến ảnh hưởng của Mỹ đối với Taliban giảm đi đáng kể. Họ không còn ảnh hưởng gì đến Taliban, mà mặt khác, Taliban sẽ uy hiếp họ và thế giới sẽ ở ngưỡng hoang mang khi không biết Taliban sẽ làm gì tiếp theo.
3. Sự sai lầm trong tính toán rút quân của Mỹ là nguyên nhân lớn nhất dẫn tới những gì đã xảy ra trong vài tuần vừa qua. Trước khi rút quân khỏi Afghanistan, Mỹ đã không thể tiêu diệt triệt để Taliban và cũng không thể di dời hết được công dân của mình. Điều này tạo điều kiện tối ưu để Taliban vùng dậy và chiếm lấy quyền kiểm sát Afghanistan. Mỹ đã thể hiện sự yếu kém của mình trong khâu tình báo hay là của những người chỉ huy quân sự của Mỹ dẫn tới sự ảo tưởng, không nắm được tình hình và đã đánh giá sai vấn đề. Việc rút quân của Biden được cho là cú sốc lớn với nước Mỹ, nó đã gây ra rất nhiều rối loạn và tạo hiệu ứng mâu thuẫn nội bộ trong chính quyền, còn Biden thì bị người dân yêu cầu từ chức.
4. Mỹ đã tốn hơn 1.000 tỷ USD; khoảng 2.450 binh sĩ bị thiệt mạng, 15.000 binh sĩ bị thương để gây dựng lên 2 chính quyền cầm đầu nhưng họ đều bị suy yếu. Gần đây nhất là sự yếu kém trong cách vận hành của Tổng thống Ashraf Ghani cũng là một tác nhân gây ra sự việc mất nước của ông. Chúng ta có thể thấy rằng Mỹ đã đầu tư rất lớn nhưng không những không thu lại được gì mà họ còn đang phải rút quân trong thế hoảng loạn mà không giành được một chút lợi thế nào.
5. Mục tiêu cơ bản của Mỹ tại Afghanistan đã thất bại hoàn toàn. Trong 20 năm, Mỹ chỉ triển khai quân rải rác ở quanh quẩn các thành phố lớn, đầu tư rất nhiều vào các nhà lãnh đạo tầng lớp trung lưu, trong khi người dân vẫn bị Taliban đe dọa hàng ngày. Điều này dẫn tới sự không ủng hộ của người dân đối với chính quyền, họ không tán thành và tín nhiệm đối với chính quyền mà Mỹ dựng lên. Người dân Afghanistan muốn một chính quyền mới, một cuộc sống mới tốt đẹp hơn. Taliban hiểu rõ điều này và đã tận dụng triệt để để nắm quyền kiểm soát Afghanistan. Taliban thao túng người dân bằng cách khuyến khích họ trồng thuốc phiện rồi thu mua lại thành quả của họ. Việc này tạo ra công ăn việc làm, thu nhập ổn định cho người dân Afghanistan – dẫn tới việc tán thành và ủng hộ của một số người dân trong việc kiểm soát của Taliban.
6. Sự rút quân của Mỹ khỏi Afghanistan đã nhận được nhiều sự chỉ trích đến từ các đồng minh của Mỹ. Mỹ tự “khoác” lên mình một hình ảnh về sự bỏ rơi và thiếu tôn trọng đồng minh của mình. Không chỉ có những công dân của nước Mỹ, mà công dân của những nước như Anh, Canada, Úc,.. đều đang gặp rất nhiều nguy hiểm ở Afghanistan. Mỹ hoàn toàn có thể chia sẻ thông tin rút quân tại Afghanistan sớm hơn với các đồng mình của mình để họ cũng có cơ hội chuẩn bị của riêng mình. Từ khi nhậm chức hồi tháng 1 năm nay, sau khi người tiền nhiệm của ông đã cô lập nước Mỹ thì Biden đang cố xây dựng lại một chính sách đối ngoại mà Mỹ sẽ có những hàn gắn sâu đậm và thân thiết hơn với các đồng minh của mình, tuy nhiên, sự việc vừa qua đã vô tình khiến khối đồng minh của Mỹ “mất lòng”.
7. Mỹ rút đi khỏi Afghanistan sẽ tạo ra khoảng trống ở quốc gia này, nhưng nó cũng sẽ là cơ hội mà các quốc gia khác có thể tận dụng được. Các nước đã thấy được điều này từ rất lâu khi Mỹ vẫn còn nắm quyền kiểm soát ở Afghanistan, một quốc gia dồi dào, phong phú về tài nguyên. Điển hình là các cuộc gặp gỡ giữa những nhà lãnh đạo của Trung Quốc và Taliban. Với kế hoạch “Một vành đai, Một con đường”, họ sẽ tiếp cận Taliban trên danh nghĩa hỗ trợ tái thiết đất nước với các chính sách về kinh tế xã hội. Nhưng thực chất đây là một phần trong kế hoạch của Trung Quốc trong việc kết nối họ với các nước khác bằng cơ sở hạ tầng của họ và rồi là chiếm lấy. Thật nực cười và trớ trêu rằng khi sự rút quân của Mỹ trên tinh thần “nước Mỹ trên hết” để giúp Mỹ lấy lại vị thế toàn cầu, tuy nhiên điều này lại làm Mỹ suy yếu, gián tiếp giúp Trung Quốc thực hiện kế hoạch của mình và tạo ra xung đột đối với khối đồng minh cũng như trong nội bộ chính quyền của Biden.
Tình hình ở Afghanistan vẫn còn nhiều phức tạp và rủi ro, sẽ có rất nhiều trở ngại trong việc sơ tán công dân và rút quân khỏi quốc gia này, và sẽ tốn rất nhiều tiền của và thời gian. Chúng ta hãy chờ xem liệu Taliban có giữ lời hướng tới một chính quyền dân chủ hay không, hay vẫn chỉ là một chính quyền hà khắc có nhiều đạo luật vi phạm quyền con người và khi đó sẽ là một thảm hoạ và là điều tồi tệ đối với thế giới.
Nhật Minh
Tháng 8/2021
