Khách du lich tới Đà Lạt thường chọn mua sản phẩm trà Actisô về sử dụng hoặc làm quà biếu. Loại trà ngọt nhẹ, thơm mát này là đặc sản Đà Lạt. Nhưng cây Actisô tiềm ẩn những giá trị lớn hơn, vẫn chưa được khai thác hết tiềm năng.
Actisô có tên khoa học là Cynara scolumus, vốn là loại cây lá gai được người Ai Cập, Hy Lạp và La Mã cổ đại trồng ở khu vực Địa Trung Hải, phía Nam châu Âu. Loại cây này được người Pháp mang đến Việt Nam đầu thế kỷ XX trồng đầu tiên ở Sa Pa (Lào Cao) và sau đó trồng nhiều nhất ở Đà Lạt (Lâm Đồng). Loại cây có xuất xứ Âu châu này thích hợp với khí hậu mang tính ôn đới nên chỉ thực sự sinh trưởng tốt nhất ở những vùng núi cao thoáng mát như Đà Lạt.
Theo Cổng thông tin điện tử Lâm Đồng, Đà Lạt có trên 100ha đất trồng Actisô, chủ yếu tại các phường 11, 12 và huyện Lạc Dương. Một phần lớn diện tích này được Công ty Cổ phần Dược phẩm Lâm Đồng Ladophar liên kết trồng và thu mua sản phẩm. Ladophar đang phối hợp với huyện Lạc Dương trồng khoảng 500ha loại cây này theo các dạng thức hợp tác chuyển giao cây giống, công nghệ trồng cũng như bao tiêu đầu ra.
Nỗ lực mở rộng diện tích trồng Actisô là chiến lược hợp lý bởi nhu cầu nguyên liệu từ cây này ngày càng tăng. Actisô không chỉ dừng lại là nguyên liệu cho sản phẩm trà túi lọc đặc sản Việt Nam mà còn được coi là nguồn dược liệu quý.
Các bộ phận của cây Actisô từ thân, rễ, hoa, lá đều có giá trị trong y học, đặc biệt là hoa và lá. Hoa và lá cây đều có chứa cynarin và silymarin, các chất này giúp kích thích điều tiết tuyến mật và hỗ trợ gan thanh lọc chất độc trong cơ thể. Hơn nữa, Actisô chứa lượng lớn catechin, một chất chống oxy hóa có tác dụng ngăn chặn hình thành khối u và điều trị ung thư.
Với tính chất như vậy, Actisô có tiềm năng mở ra nhiều cơ hội lớn hơn thuần tuý sản xuất một loại trà đặc sản vẫn thường được người Đà Lạt sử dụng hàng ngày.
Thứ nhất, chiết xuất Actisô số lượng lớn có thể cung cấp cho thị trường trong và ngoài nước một nguyên liệu quý cho sức khoẻ. Hiện nay, chỉ có cây Actisô ở Đà Lạt mới đủ hàm lượng cynarin tiêu chuẩn nên các doanh nghiệp Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc cũng đang sang Đà Lạt tìm mua sản phẩm này của các doanh nghiệp đủ năng lực chiết xuất trực tiếp trên nền công nghệ hiện đại. Hiện nhiều hộ cá thể cũng khai thác và chế biến Actisô theo cách thủ công nhưng không tạo ra thành phẩm đủ chất lượng. Phát triển theo hướng này cần các công ty dược phẩm lớn như Ladophar sở hữu vùng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế GACP-WHO về thực hành và chế biến dược liệu, cũng như các nhà máy lớn đạt chứng nhận tiêu chuẩn sản xuất theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế Giới (GMP-WHO).
Thứ hai, phát triển các sản phẩm thuốc và thực phẩm bảo vệ sức khoẻ trên nền nguyên liệu Actisô là chiến lược lâu dài.
Các nghiên cứu quốc tế đều cho thấy tác dụng bảo vệ gan đặc biệt của Actisô. Các hợp chất của cây giúp loại bỏ độc tố, ngăn chặn quá trình peroxid hóa lipid xảy ra trong màng tế bào của các mô gan, ngăn chặn đáng kể tổn thương oxy hóa màng tế bào gan, giảm mức độ gan nhiễm mỡ. Các chiết xuất từ Actisô có thể ngăn ngừa tác dụng độc hại trên gan và làm giảm men gan ở 84,29% bệnh nhân. Actisô còn được chứng minh hiệu quả trên nhiều bệnh lý phổ biến. Nghiên cứu trên chuột mắc bệnh tiểu đường cho thấy dịch chiết Actisô làm giảm đáng kể tỷ lệ đường huyết trong máu đến 42,84% sau 28 ngày điều trị. Nghiên cứu trên động vật cũng cho thấy Actisô tăng sản xuất oxit nitric, góp phần làm giảm xơ vữa động mạch. Cynarin trong Actisô có tác dụng kích thích sản xuất mật, giúp tiêu hóa chất béo và hấp thụ vitamin từ thức ăn. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất lá Actisô rất tốt cho những người mắc hội chứng ruột kích thích, khó tiêu hoặc đau bụng. Đặc biệt, nhiều chất chống oxy hóa polyphenol khác được tìm thấy trong Actisô có thể góp phần ngăn ngừa và kiểm soát ung thư tuyến tiền liệt, ung thư vú và bệnh bạch cầu.
Với dược tính như vậy, hiện nay một số công ty dược lớn đã đang sử dụng chiết xuất từ Actisô để sản xuất thực phẩm chức năng và thuốc. Công ty Ladophar kết hợp Actisô với nhiều dược liệu khác như đẳng sâm, diệp hạ châu, ưng bất bạc, linh chi, dâm dương hoắc, hồng sâm, xuyên tâm liên, đinh lăng, bạch quả và nhiều loại vitamin nhằm tạo ra hiệu quả tốt nhất cho quá trình giải độc gan, bồi bổ sức khoẻ. Hướng đi này đặc biệt tốt cho sức khoẻ, đặc biệt hỗ trợ giảm các bệnh liên quan đến gan của người Việt, một trong những quốc gia sử dụng bia rượu nhiều nhất thế giới hiện nay.
Phương hướng thứ ba là phát triển các vùng trồng atiso kết hợp du lịch như một đặc sản của Đà Lạt. Du khách có thể tới thăm quan vùng trồng, Actisô, trực tiếp trải nghiệm thu hái và làm sản phẩm trà thảo dược đơn giản. Du lịch Đà Lạt hiện nay đã phát triển mạnh theo hướng thăm quan các vườn hoa, vườn hồng, vườn rau trong khi vẫn còn cánh cửa mở rộng cho Actisô, một loại cây đặc trưng Đà Lạt và đã tạo ra đặc sản cho vùng.
Giá trị của Đà Lạt nằm ở nhiều khía cạnh lịch sử, thiên nhiên và văn hoá đặc sắc trong đó cây Actisô có vai trò không nhỏ trong nhiều thập kỷ qua. Phát triển vùng trồng và khai thác chế biến thành phẩm từ loại cây trồng đặc trưng này là góp phần thúc đẩy du lịch Đà Lạt, mang lại hiệu quả kinh doanh và ý nghĩa xã hội.■
Bình Minh
